Onderwijstrauma

6 september 2021

Horen dat je niet slim genoeg bent, blijven zitten of (tijdelijk) zonder school zitten: het kunnen overkomelijke 'hobbels' vormen, maar ook een onderwijstrauma opleveren. Anne van Hees begeleidt mensen die adhd hebben, en heeft vandaag een vrouw voor zich die worstelt met deze tegenslagen.

Voor me op de paarse bank in mijn kantoor, zit een 23-jarige vrouw met een onderwijstrauma.

Aan het einde van havo-5, haalde ze haar eindexamen niet. Ze deed het schooljaar erop op de vavo een nieuwe poging. Deze mislukte. Toen ging ze naar het mbo. Daar werd duidelijk dat haar intellect het niveau oversteeg, wat leidde tot frustratie bij haar en haar docenten. De door hen gegeven opdrachten werden door haar veel te uitgebreid en diepgaand uitgevoerd.

Uiteindelijk deed ze ruim twee jaar geleden geheel op eigen initiatief staatsexamen en slaagde zodoende alsnog voor de havo. Ook en bovenal had zij daarmee het felbegeerde toegangsbewijs tot het hbo.

Want wat wilde ze graag die ene studie doen. Ze meldde zich aan en ging ervoor.

En nu kijkt ze – twee jaar later en nadat ze doubleerde in het eerste jaar – angstvallig vooruit op mogelijke verwijdering van de opleiding.     

De reden dat dit heeft kunnen gebeuren is even simpel als complex: ze verlamt zodra het erop aankomt. Ze komt niet of onvoldoende tot schrijven, tot het uitwerken van de opdrachten. En als het haar wel lukt om in beweging te komen, dan maakt ze op momenten dat het erop aankomt cruciale fouten. Ze levert dan bijvoorbeeld het verkeerde verslag in, of ze vergeet een klein onderdeel in te leveren, wat ze wel heeft uitgewerkt en waardoor ze voor het hele vak geen studiepunten ontvangt.

Haar cognitieve capaciteiten, haar kennis, haar inzet en haar vaardigheden: daar ligt het allemaal niet aan. Het is haar onderwijstrauma dat haar nekt.

Ik hanteer het begrip trauma net zoals psycholoog Nicole LePera dat doet. LePera beschrijft een trauma als een set van onverwerkte emoties. Deze onverwerkte emoties kunnen zijn ontstaan binnen één (traumatiserende) gebeurtenis, zoals bij een overval, maar ook door meerdere ervaringen of een aanhoudende ervaring.

Dit laatste is het geval bij de vrouw met add die voor me zit. Heel vaak en binnen verschillende fases van haar onderwijscarrière kreeg zij te horen: je kunt het niet. Soms letterlijk en heel direct, bijvoorbeeld toen de docent aardrijkskunde haar in havo-5 liet weten: ‘Dat gaat nooit wat worden met jou,’ maar meestal indirect: keer op keer lukte het maar niet om te voldoen aan de verwachtingen die het onderwijs expliciet of impliciet van haar had. Dus: vaak onvoldoendes omdat ze opdrachten anders dan bedoeld interpreteerde of onvoldoende kunnen opletten door de manier waarop er werd lesgegeven (die veelal te weinig boeiend is voor mensen met ad(h)d en daardoor niet weten waar de les over gaat.

Als ik haar vraag wat wél een vorm van onderwijs is geweest die aansloot bij hoe zij werkt, dan vertelt ze stralend over de lessen Frans. Eenmaal over de drempel van het lokaal mocht er – al vanaf de eerste les van de eerste klas – alleen nog Frans worden gesproken. Haar medeleerlingen en zij zaten in een kring en daar leerde de docent hen, ondersteund met gebaren, in de eerste plaats en voornamelijk de Franse taal SPREKEN. Ze leerde Frans door het te DOEN.

Dát is een manier van onderwijzen die vast bij veel mensen past, maar zeker bij vrouwen met ad(h)d.

Het onderkennen van de opgedane ervaringen in het onderwijs als een trauma, het benoemen als een trauma, is het begin van de weg die leidt tot heling. Want als er sprake is van onverwerkte emoties, dan kunnen deze nog worden verwerkt.

De 23-jarige moet over een week voor drie vakken opdrachten inleveren, waarvan het resultaat bepalend zal zijn in of op de opleiding mag blijven. Dat laat ons geen ruimte om rustig aan met de verwerking aan de slag te gaan, maar ze kan proberen om haar emoties te herkennen zodra ze opspelen op het moment dat zij aan de opdracht werkt – of daar een poging toe doet.

Zodra ze namelijk ziet dat haar emoties haar verlammen kan ze ervoor kiezen hier iets mee te doen.

Wat dan? Dat bedacht ze zelf en dat deel ik graag in het volgende verhaal met jou.

Anne van Hees is opgeleid als leerkracht en als onderwijskundige. Ze is oprichter/coach bij de ADHDacademie, waar ze ook schrijft over haar praktijk en dit verhaal eerder werd gepubliceerd.