Onderwijs organiseren vanuit de bedoeling. Met het Calvijn College van Jolanda Hogewind als inspirerend voorbeeld

1 maart 2019

Het Calvijn College in Amsterdam – rond 2008 een probleemplek - onderging de afgelopen tien jaar een ware metamorfose. Schoolleider Jolanda Hogewind richtte zich – zo vertelde ze dinsdagavond in Pakhuis de Zwijger -  op de bedoeling van onderwijs. En nam haar omgeving mee in dat gesprek. Wijlen burgemeester Eberhard van der Laan noemde het Calvijn in VPRO’s Zomergasten 2017 ‘misschien wel de beste school van Nederland’. Femmy Wolthuis luisterde naar het verhaal van Jolanda - zie ook deze video - en naar de leerlingen om wie het te doen is. Een blog over leiderschap, over lef, doorzettingsvermogen en focus.

‘Het gaat toch allereerst om mens zijn. Om het vinden van je eigen plek in deze maatschappij. Om het ontwikkelen van menselijke waarden. Leren het samen te doen. Niet alleen voor jezelf leven, maar ook verantwoording afleggen over wat je doet.’

Aan het woord is een leerlinge van het IJburg College op de Pakhuis-avond over het onderwijs. Jolanda Hogewind, oud-directeur van het Calvijn College en nu bestuurder/directeur van het IJburg College in Amsterdam, is net als ik en alle ruim 100 aanwezigen geraakt. Er klinkt een spontaan applaus op in de zaal. Dit is waar het in het onderwijs om gaat. Hier wordt de essentie geraakt.

En als dit de bedoeling is van het onderwijs, hoe ziet de leefwereld en systeemwereld er dan uit? Zelf geeft Jolanda Hogewind een inkijkje in hoe zij vanuit die visie leiding geeft. Ze blijft vanuit de bedoeling denken, tegen alle druk van heersende denkbeelden en tegen de druk van bestaande wet- en regelgeving en instituties in. Dat vraagt lef, doorzettingsvermogen en focus, gericht blijven op het ideaal waar je in gelooft. Daar word ik blij van en dat is voor mij precies de kracht van het leiderschap dat Jolanda heeft laten zien op het Calvijn College. Daarover schreef ze met haar collega Mohamed El Jaouhari het boek Een radslag in het onderwijs; over de cultuurverandering op het Calvijn College.

Hoe doet ze dat?
Ze neemt leerlingen, leerkrachten en ouders serieus, erkent ieders eigen plek en gaat ervan uit dat iedereen vanuit een positief mensbeeld bijdraagt aan het geheel. Gebeurt dat niet, dan gaat ze het gesprek aan. En ook al wil ze graag aardig gevonden worden – zoals ze eerlijk vertelt tijdens deze avond – toch durft ze het aan man en paard te noemen en te begrenzen waar dat nodig is. Daarmee durft ze zichzelf op het spel te zetten, ten dienste van het onderwijs waar ze voor staat. Vanuit een sterke, heldere visie op de essentie van onderwijs zegt ze dus ook regelmatig ‘nee’ tegen wat er van de buitenwereld de school in komt. Omdat het niet bijdraagt aan het realiseren van de visie, de bedoeling van de school (zie ook het werk van Wouter Hart - Verdraaide organisaties).

Leren voor het leven, de school als leergemeenschap

De bedoeling van het onderwijs wordt deze avond nog anders verwoord. Jolanda Hogewind heeft voor deze speciale avond een aantal mensen uitgenodigd. Richt je als school op de leergemeenschap die je met elkaar vormt, zo legt Sofiyan Mbarki zijn accent. Hij is fractievoorzitter van de PvdA in Amsterdam. Jan Bransen, hoogleraar filosofie en gedragswetenschappen, vult aan. ‘In zo’n leergemeenschap kunnen verschillende generaties met en van elkaar leren. De rol van leraar en leerling is dan niet meer zo star, ze verwisselen. De jongste generatie leert aan de oudere, maar ook vice versa. Want leren is nooit klaar. We leren voor het leven. Sterker nog, leren en leven liggen heel dicht bij elkaar.” Bransen schreef recentelijk het boek: Gevormd of vervormd. Een pleidooi voor ander onderwijs.

Onderwijs vanuit de bedoeling, hoe realiseer je dat op school? Dat is ook de vraag waarmee Jolanda dagelijks op pad gaat. Wat ik haar hoor vertellen, is dat ze het als schoolleider zo veel mogelijk probeert voor te leven aan docenten, leerlingen en ouders. Dat wil zeggen:

• De mens zien achter de leerkracht, leerling en ouder en het gesprek voeren over ‘wie ben je, wat wil je, wat kan je’. Vanuit de basishouding de ander recht willen doen.
• Eigenaarschap laten waar het hoort. Met andere woorden, hygiënisch omgaan met ieders en je eigen rol en verantwoordelijk goed adresseren.
• Werken vanuit het vertrouwen dat iemand zich van nature ontwikkelt, aansluiten bij de intrinsieke motivatie
• Wat er in de dagelijkse praktijk gebeurt voortdurend checken met de visie: leven we wie we willen zijn? Of zoals Jolanda het zegt: ‘We hebben geen regels, wij zijn de regels.’
• Willen begrijpen, nieuwsgierig zijn
• Niet denken dat je het allemaal weet
• Veel met elkaar praten over ‘wat is ons werk, wat is onze visie, wat willen we als school voor de leerlingen, het team en de wijk, hoe krijgen we dat voor elkaar?’
• We zijn met elkaar – leerlingen, docenten, leidinggevenden, ouders – verantwoordelijk voor het geheel.

Het wordt op deze avond duidelijk dat het best wat vraagt van mensen om steeds die bedoeling centraal te stellen. Er is weerstand, tegenwerking, onbegrip, een vasthouden aan de regels.  Mensen worden moe of moedeloos van wat ze tegenkomen. Daarom is deze avond volgens mij zo belangrijk. Omdat we met elkaar kunnen zien dat het wel kan! Het systeem, dat zijn we zelf. Dus kunnen we het ook veranderen. Dat vraagt eigenaarschap en leiderschap van alle betrokkenen en de insteek om het samen te willen doen. Nationale en gemeentelijke politiek, beleidsmakers, schoolleiders, bestuurders, docenten, ouders, leerlingen, dwarsdenkers en andere mogelijkmakers in het onderwijs. Iedereen is nodig.

Wat mij betreft komt er een vervolg op deze avond. We kunnen met elkaar actief alle kennis en ervaring benutten die aanwezig is. En samen  verder doordenken en doorvoelen hoe onderwijs eruit ziet als je ‘de mens en zijn ontwikkeling, in relatie tot de ander’ centraal stelt.

Wat zal dat een energie geven!

Femmy Wolthuis is procesbegeleider en sparring partner voor professionele, lerende schoolorganisaties. Zij opereert vanuit haar bedrijf EduWijs. De afbeelding is afkomstig van het werk van Wouter Hart, Verdraaide organisaties, met zijn website.

• Uit de Volkskrant: Hoe het Calvijn College 'misschien wel de beste school van Nederland' werd
• Uit Trouw: ‘Ons onderwijssysteem vormt niet, maar vervormt’

Video van de avond in Pakhuis de Zwijger (26-2-2019)