Om elkaar te leren verstaan, is het essentieel eerst jezelf te verstaan

14 februari 2024

De onderwijsavond met Cok Bakker, over de normativiteit van het professioneel handelen, werd ingeleid door NIVOZ-medewerker Sabrina Alhanachi. De recente verkiezingsoverwinning van de PVV baart haar zorgen en herinnert haar aan wat ze meemaakte toen ze op haar 15e van Nederland naar Frankrijk emigreerde. Haar persoonlijke bespiegeling lees je hieronder terug. 

 In november was Helma van der Hoorn onze gastspreker. Zij maakte nog eens duidelijk dat we onszelf – ook in onderwijs – geharnast hebben in allerlei systemen waar weinig ruimte  is voor een echte professional om vanuit het hart te doen wat goed is. Ze zegt dat de systeemwereld waar we nu in leven, gefundeerd  is op basis van wantrouwen: controle, controle en nog eens controle. Helma deelde haar inzichten over hoe je vanuit radicaal vertrouwen en overgave toch kunt besturen en onderwijzen. Een moedig, kwetsbaar en inspirerend verhaal dat toevallig plaatsvond op de verkiezingsavond, waarbij de ‘pijnlijke’ uitslag voor progressief Nederland – ook in het Dokhuis – tot verontwaardiging en soms tot boosheid leidde. Een avond die over vertrouwen ging, eindigde met een verkiezingsuitslag die duidelijk maakt hoe onze samenleving aan het veranderen is en onder druk staat. De heersende polarisatie, het wantrouwen dat men in de politiek heeft, oorlogen die ver weg plaatsvinden maar toch een grote impact hebben op velen van ons hier dichtbij. Allemaal gebeurtenissen waar we in het onderwijs iets mee moeten om samen door te kunnen en een betere samenleving te creëren voor ons en onze kinderen. Maar hoe ga je nou verder na zo een uitslag? 

Vanuit mijn Marokkaans-islamitische achtergrond en mijn verleden in Frankrijk, raakte het mij dit keer dubbel zo hard. Toen ik 15 was emigreerde ik samen met mijn ouders naar Frankrijk. Wat ik op dat moment niet wist, was dat ik daar mijn hoofddoek af moest doen op school. Zo gezegd, zo gedaan: voor het hek van de school deed ik mijn hoofddoek af en na schooltijd op deed ik 'm op diezelfde plek weer op. 

Ik miste Nederland waar ik op school wél werd gewaardeerd, waar mijn identiteit er wél leek te mogen zijn. Nu, na de verkiezingsuitslagen en alles wat er in de wereld gebeurt, vraag ik me regelmatig af, met name voor onze kinderen, of we er nog op kunnen vertrouwen dat dit er in deze veranderende samenleving nog steeds mag zijn? Mogen leerlingen ‘hun eigenheid’, met alles wat ze meebrengen, nog ontwikkelen? En durven, of beter gezegd, kunnen leraren hen daarin begeleiden?  

Wat ik in Frankrijk óók merkte, was dat sommige leraren moeite hadden met het hoofddoekverbod. Hoe goed hun relatie met mij en andere leerlingen ook was, en hoezeer zij het ons ook gunden om onze eigenheid te ontwikkelen, zaten ze vast aan een opgelegd waardensysteem waar ze niet van af konden wijken. In dit geval een wet die mogelijk tegenstrijdig is met mensenrechten en als leraar heb je je daar dus kritisch toe te verhouden. Die wet leek beperkend voor de persoonsvorming van leerlingen en voor wat Cok Bakker, onze gastspreker van vandaag, de normativiteit van de professional noemt.  

We kunnen Frankrijk en Nederland natuurlijk niet een op een met elkaar vergelijken, maar soortgelijke uitdagingen zien we de laatste jaren ook terug in het Nederlandse onderwijs. Nederland is een cultureel divers land (divers in de breedste zin van het woord) en dat zal in de komende jaren niet veranderen. Kinderen en ouders komen met andere ideeën en perspectieven die soms botsen met de waarden van de leraar of de heersende Nederlandse waarden. In het onderwijs merk je dat leraren daar tegenaan lopen. Hoe ga je daar als leraar mee om? Hoe zorg je er voor dat er ruimte mag zijn, en gecreëerd wordt, om de ‘plek der moeite’ op te zoeken, ook met je collega’s? In het onderwijs lijkt daar weinig ruimte of urgentie voor te zijn. 
 
Ik heb bijvoorbeeld zeven jaar lang onderzoek gedaan naar cultureel responsief lesgeven, waarbij leraren deelnamen in een professionaliseringsprogramma rondom dit thema. Culturele responsiviteit doet een beroep op de normativiteit van de leraar. Het vraagt van leraren om zichzelf een spiegel voor te houden en bewust stil te staan bij hun eigen normen, waarden en overtuigingen om zo hun leerlingen ook beter te kunnen begrijpen en bij te kunnen dragen aan hun ontwikkeling. 

‘Kun je ons niet gewoon zeggen, wat we moeten doen? Dan kunnen we gelijk aan de slag’ was meestal de gedachte. Of ‘Als ik aan dit programma meedoe, doet dit dan ook gelijk iets met de prestaties van mijn leerlingen?’ Het moet allemaal snel en prestatiegericht en dat is logisch want dat is ook hoe de meesten van ons geschoold en gesocialiseerd zijn. Kortom, instrumentaliteit lijkt aantrekkelijker dan normativiteit. 

Maar professioneel handelen gaat over zoveel meer dan alleen het uitvoeren van taken. Het gaat ook over de persoon die erachter schuilgaat, zo constateert ook Cok Bakker. En ergens voelen wij dat allemaal wel. Dat is ook een van de belangrijke redenen dat wij de urgentie voelden om Cok Bakker hier bij ons uit te nodigen. Hij weet als geen ander hoe belangrijk de normativiteit van de professional is, welke rol dit speelt in het professioneel handelen en in het ‘goede leren’. Om elkaar te leren verstaan, is het essentieel om eerst jezelf te leren verstaan. 

Het verslag van de onderwijsavond met Cok Bakker lees je hier.