Beginnende docenten, sleutelervaringen en persoonlijke professionaliteit

19 september 2017

Wat gebeurt er als leraren een sleutelervaring ondergaan? Welke betekenis geven zij eraan, en hoe werkt deze ervaring door in hun overtuigingen over hun beroep? Deze vragen zijn relevant, als we de morele dimensie van de professionaliteit van leraren op een bewuste manier willen helpen ontwikkelen. Recent verscheen inn de zomer van 2017 een onderzoeksartikel van Peter Mesker, waaraan ook Cok Bakker en Hartger Wassink als (co-)promotors meewerkten.

We weten dat het werk van leraren in belangrijke mate bepaald wordt door hun persoonlijke ervaringen. Die ervaringen hebben ze opgedaan als leerling, maar ook als leraar-in-opleiding en als beginnend docent. Op grond van sommige sleutelervaringen vormen zich overtuigingen, die bepalend zijn voor wat ze, eenmaal leraar, ‘goed onderwijs’ vinden. En omdat leraren in hun dagelijks werk vele kleine en grote beslissingen nemen, die een bepaalde morele lading hebben, is het relevant na te gaan hoe die overtuigingen zich vormen en hoe leraren hierop reflecteren.

Dit is allemaal niet nieuw, het is uitgebreid beschreven door onder andere Geert Kelchtermans, en toch is maar weinig concreet onderzoek naar dit thema. Sleutelervaringen, en de doorwerking ervan, worden vaak nog als een gegeven beschouwd. De vraag is, of je studenten ook bewust kunt maken van bepaalde ervaringen, zodat ze hiervan leren en gericht hun persoonlijke professionaliteit ontwikkelen. Dat is belangrijk, als we van mening zijn dat het leraarschap niet louter een technisch-instrumenteel beroep is, maar ook een moreel-subjectieve dimensie heeft. Ook die morele dimensie kan onderwerp zijn van bewuste professionele ontwikkeling.

Sociaal-culturele verschillen

Over dit thema verscheen in de zomer van 2017 het artikel ‘Experiential continuity: how newly qualified teachers’ past international teaching experiences influence their current personal interpretative framework’ van Peter Mesker. Hieraan hebben Cok Bakker en ik als (co-)promotors meegewerkt.

Het artikel laat zien dat sleutelervaringen te duiden zijn als een manier van omgaan met sociaal-culturele verschillen. De leraar-in-opleiding ervaart wat we in het artikel ‘discontinuïteit' noemen, die hij/zij zou willen ‘oplossen'. John Dewey’s concept van ‘experiential continuity’ wordt in het artikel gebruikt om zicht te krijgen op de aard en het belang van dit proces. Hoe ervaart een persoon zo’n moment van discontinuïteit en welke betekenis geeft hij/zij eraan? Op welke manier beïnvloedt het de overtuigingen van de leraar in opleiding?

Dit onderzoek verrijkt onze kennis op dit gebied, doordat Peter Mesker over een periode van twee jaar een groep leraren-in-opleiding intensief heeft gevolgd, van hun (buitenland-)stage tot in het eerste jaar van hun werk als leraar (inductiefase). Met de buitenlandstage als context, is de kans groot dat er sleutelervaringen worden opgedaan, die relevant zijn voor dit onderzoek.
Het artikel laat zien dat de overtuigingen die beïnvloed worden, betrekking hebben op drie aspecten van hun werk: het pedagogisch-didactisch handelen, op hun eigen ideaalbeeld van de leraar die ze zouden willen zijn, en de mogelijkheid nieuwe ervaringen in een perspectief te zetten.

Interessant hierbij is, dat veel van de ervaringen uit heel ‘normale’ lessituaties komen. De sleutelervaringen in het onderzoek kwamen, anders dan je zou verwachten, niet direct voort uit heel grote sociale of culturele problemen of schokkende situaties, maar vaker uit ‘kleine’ alledaagse interacties tussen leraren en leerlingen. Zoals je die ook in Nederland zou kunnen aantreffen, waar immers ook (sociaal-)culturele verschillen bestaan, tussen leerlingen en tussen leerlingen en leraren.

Alledaagse onderbreking

We concluderen daarmee dat culturele verschillen een belangrijk aangrijpingspunt kunnen zijn in de lerarenopleiding, om leraren-in-opleiding te helpen in de ontwikkeling van de morele dimensie van hun professionaliteit. Daarvoor hoeven niet zozeer grote, heftige problemen de aanleiding te zijn. De kunst lijkt, om de kleine, alledaagse onderbrekingen die leraren-in-opleiding ervaren aan te grijpen om vragen te stellen die de onderliggende overtuigingen van leraren-in-opleiding expliciet maken.

Het artikel is hier te downloaden (de eerste 50 downloads zijn vrij verkrijgbaar).

Verwijzing

• Mesker, P., Wassink, H., & Bakker, C. (2017). Experiential continuity: how newly qualified teachers’ past international teaching experiences influence their current personal interpretative framework. Professional Development in Education, 1–16. http://doi.org/10.1080/19415257.2017.1347806