Mogen struikelen als loyaliteit van ouder naar kind

12 december 2017

Het “hoogtepunt” van de faalangsttraining die docent Pascal Cuijpers geeft, is altijd de oudertraining. Een avond waarop de kinderen een van hun ouders/verzorgers meenemen en er oefeningen worden gedaan in het loslaten van je kind. Dit is een verhaal over kinderen en hun recht op het maken van hun eigen fouten.


Het is een van de meest waardevolle momenten tijdens de begeleiding van leerlingen met faalangst: de oudertraining. De deelnemende leerlingen worden uitgenodigd om op deze avond een ouder mee te nemen naar school en samen de oefening ‘Het Bos’ te doen, een effectief moment dat dient als onderdeel van de faalangsttraining. Hierbij tonen ouders hun loyaliteit aan hun kind door samen deel te nemen aan deze oudertraining. Tijdens de oefening wordt een ‘bos’ gecreëerd, bestaande uit de deelnemers zelf en aangevuld met enkele tafels en stoelen. Om beurten wordt aan de ouders gevraagd om hun kind door het bos te begeleiden op de manier die bij ze past. De leerlingen worden hierbij geblinddoekt.

De vorm van begeleiding die de ouder hierbij kiest, is een praktische metafoor voor het bieden van zelfstandigheid en kunnen (durven?) loslaten. Meteen worden alle obstakels vermeden om het kind zo veilig mogelijk en zonder kleerscheuren door het geënsceneerde bos te sturen. Met een beklemmende houdgreep en kreten als ‘Pas op! Een tak!’ sturen de ouders hun kind zo gecontroleerd mogelijk door het boslokaal. Ze zorgen voor een begeleiding die veilig lijkt en nog veel ruimte overlaat voor de persoonlijke ontdekkingstocht van hun kroost. Met eventueel vallen en opstaan het kind een doel durven laten bereiken is vaak (nog) een utopie. Totdat de ronde volgt waarbij het kind zélf mag aangeven hoe het door het bos begeleid wil worden en hij soms zelfs zonder enige sturing, op eigen houtje en gevoel, de uitgang van het bos weet te bereiken. Trots en met zelfvertrouwen verlaten de leerlingen aan het einde van de avond de oudertraining. Onderlinge banden zijn versterkt, en de ouders gaan naar huis met een gezonde bagage aan stof tot nadenken.

Waarschijnlijk zal zo ongeveer elke ouder zich herkennen in bovenstaand beeld van het begeleiden van een kind. Het oerinstinct om je kind bescherming en veiligheid te willen bieden is immers van nature ingebouwd. Het is echter ook een eigenschap die voor een rem op de persoonlijke ontwikkeling kan zorgen. Overbezorgdheid kan een kind, soms zelfs letterlijk, beklemmen op de weg naar volwassenheid. Want hoe kan een kind groeien en zichzelf voorbereiden op de grote, boze maatschappij als het vleugellam wordt gemaakt en geen mogelijkheden ziet om te kunnen uitvliegen?

Hersenonderzoeker en auteur Dick Swaab lichtte onlangs in een interview (NRC Next) toe dat mensen graag alles zelf in de hand willen hebben en dat we denken dat alles maakbaar is. Voor een groot gedeelte is dit waar: er wordt weliswaar al een en ander vastgelegd, al ver voor de geboorte, in de baarmoeder, maar er zijn ook omgevingsfactoren. De vrije keuze van het inrichten van ons leven en de bijbehorende ontwikkeling van een mens hangt daarna(ast) samen met dezeomgevingsfactoren, interacties met mensen die op je pad komen en de manier waarop je opgevoed wordt of bent. Dit zorgt voor een dagelijkse “update” en uitbreiding van de menselijke harde schijf, die volgens Swaab groeit van 350 gram bij de geboorte tot 1500 gram bij een volwassene. Een enorme toename, die grotendeels ontstaat door de aanleg van nieuwe verbindingen tussen de hersencellen.

Dat de invloed van de ouders tijdens de eerste twintig tot vijfentwintig jaar een enorm stempel kan drukken op de ontwikkeling van een kind, moge duidelijk zijn. Maar er moet ook ruimte overblijven voor het stimuleren van de autonomie: een kind is juist gebaat bij het zelf zoeken naar creatieve oplossingen en het maken van eigen (levens)keuzes. Sturing is hierbij beter leidend dan dwingend. Begeleiding is coachend maar niet opleggend of bepalend van aard. Een complexe uitdaging voor de ouders van nu, waarbij de verleidingen tot controle groot zijn. Bijvoorbeeld door het gebruik van mobiele telefoons en het op de markt komen van GPS-trackers, een soort “babyfoons” voor kinderen, die hiermee digitaal op de voet kunnen worden gevolgd door hun overbezorgde ouders die veiligheid als garantie willen krijgen. De overkoepelende vraag is: wordt het kind hiermee geholpen? Want in een bos kan je kind struikelen of verdwalen. Net als met het opleggen van regels en het handhaven van een schijnveiligheid.

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming op het Connect College in Echt. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.

----
Psychologe Carol Dweck kwam tot de conclusie dat er twee diametraal verschillende zelfbeelden of geesteshoudingen (mindsets) zijn die mensen over zichzelf en hun persoonlijke eigenschappen kunnen hebben: een nagenoeg stabiel, vaststaand en onveranderlijk zelfbeeld versus een niet vaststaand, maar juist ontwikkelbaar zelfbeeld. De eerste groep hangt in Dwecks jargon de ‘entiteittheorie’ aan: de overtuiging dat hun intelligentie een entiteit is, iets dat ‘nou eenmaal in je zit’. Voor hen is intelligentie een eindige bron, die niet te aan te vullen of te vergroten is. De tweede invalshoek wordt de ‘groeitheorie’ genoemd: hoewel intelligentie iets is dat van persoon tot persoon enigszins verschilt, het is uiteindelijk door onze eigen inzet te ontwikkelen. Voor de mensen die de tweede invalshoek kiezen, is intelligentie als spierkracht: door je hersens te gebruiken – door je actief in leersituaties te begeven – vergroot je je mentale capaciteiten (Dweck 2000, Pink 2010). De mindset die mensen hebben levert enorme verschillen op voor hoe zij omgaan met uitdagingen, met tegenslag, met leersituaties en hoe gemotiveerd ze zijn en blijven.

Wil je meer lezen over Carol Dweck en mindset? Klik dan hier verder.