Mihaly Csikszentmihalyi en het begrip flow: 'Over de stroom die je meevoert...'

2 januari 2018

In de 'Pedagogische Canon’ vindt u een serie portretten van onderwijswetenschappers en -denkers, uit heden en verleden. Hun werk is van betekenis voor een beter verstaan van goede onderwijspraktijk. Via kernbegrippen, definities en eerder gepubliceerd werk trachten we de essentie te vatten.  In deze aflevering Mihaly Csikszentmihalyi, een Amerikaans/Hongaarse psycholoog en de bekendste voorvechter van het flow-begrip. ' 'Over de stroom die je meevoert...'

Csikszentmihalyi (1934) is een Amerikaans/Hongaarse psycholoog, bekendste voorvechter van het flow-begrip en één van de voortrekkers van de positieve psychologie beweging. Hij is hoogleraar en voormalig hoofd van de psychologie-faculteit van de Universiteit van Chicago.

Het flow-concept

Flow-ervaringen geven positieve energie.
‘Hij zit er helemaal in’

Flow is volgens M. Csikszentmihalyi (1990,1997) een ervaring van absorptie in een activiteit, waarbij het zelfbewustzijn verdwijnt, het tijdsbewustzijn verandert en het handelen een waarde in zichzelf heeft.

Flow-ervaringen ontstaan volgens Csikszentmihalyi door:

• Duidelijke doelen en directe feedback op het handelen
• Evenwicht tussen de mate van uitdaging en de persoonlijke vaardigheden
• Het samensmelten van handelen en gewaar zijn
• Sterke concentratie en focus
• Een gevoel van beheersing”
  Uit F. Evelein en F. Korthagen, Werken vanuit je kern, (2011) Haarlem: Nelissen, pag. 116)

Zelfactualisatie
Ryan en Deci (2000a) zien flow als een fenomeen dat in verband staat met de vervulling van de drie psychologische basisbehoeften (de behoefte aan competentie, autonomie en verbondenheid). Volgens hen zou het flowconcept verdiept kunnen worden wanneer de vervulling van de drie psychologische basisbehoeften als een centraal kenmerk van flow zou worden beschouwd (wat nu nog niet geval is)

De gedachte van Ryan en Deci is wel begrijpelijk, want het gevoel iets goed te kunnen en daarin uitgedaagd te worden, hangt nauw samen met de vervulling van de behoefte aan competentie. Als daarbij ook de vervulling van verbondenheid komt, bijvoorbeeld in een samenwerkingssituatie, waarin je je één voelt met een team, wordt flow verder versterkt. Voel je je daarbij ook nog autonoom (jij kiest voor de uitdaging en die past helemaal bij wat je wilt) dan wordt de flow nog intenser. Je maakt dan van binnenuit contact met wie je echt bent, met jouw diepste gevoel van ‘dit ben ik’, je kern. Als dit veel voorkomt in je leven, ga je steeds meer uitdrukking geven aan wie je voelt te zijn, je gaat je volledige potentieel inzetten en ‘leeft’ de kwaliteiten van je kern. Dit is eerder zelfactualisatie genoemd (Hodgins & Knee, 2002)

Transcenders
Csikszentmihalyi (1993) spreekt ook wel van 'transcenders' als hij verwijst naar mensen die veel flow-ervaringen hebben en daarbij kwaliteiten inzetten als medemenselijkheid, gemeenschapszin en sociale intelligentie. Transcenders overstijgen het eigen belang.

Flow is besmettelijk (Bakker, 2005), dat wil zeggen dat mensen elkaar kunnen aansteken en zo in een groepsflow kunnen komen (Marotto e.a.,2010). Ook het spelelement is belangrijk bij flow (Chen e.a.,2008)”. ( Uit F. Evelein en F. Korthagen, Werken vanuit je kern, (2011) Haarlem: Nelissen, pag. 116)

Flow is een belangrijk concept in de positieve psychologie waarvan Csikszentmihalyi (naast Martin Seligman) de belangrijkste proponent is. Flow wordt zo genoemd omdat enkele personen die door Csikszentmihalyi werden geïnterviewd voor zijn in 1975 verschenen boek over flow het bij wijze van metafoor hadden over een “stroom die hen meevoerde”. In die zin is de term “flow” niet gerelateerd aan de uitdrukking “go with the flow”, die betekent dat men zich conformeert aan hetgeen anderen doen.
 

Bronnen 

• Fredrike Bannink , Positieve psychologie in de praktijk, (2009) Hfdst. 1 Wat is positieve psychologie, Amsterdam: Hogrefe Uitgevers Bv
• Evelein en F. Korthagen, Werken vanuit je kern, (2011) Haarlem: Nelissen, pag. 53, 54 en 116

 

NB. NIVOZ heeft niet de illusie met deze canonbijdrage volledig en compleet te zijn. Het is geschreven om de aandacht en interesse te prikkelen bij leraren, schoolleiders en andere geïnteresseerden. Voor sommige zal het gaan om een eerste kennismaking; voor anderen aanleiding zijn om zich verder te verdiepen. We verwijzen daarvoor naar andere bronnen, zoals onder meer naar het boek Grote pedagogen in klein bestek (SWP), de website van Expoo en het erfgoed van de Nederlandse Gedragswetenschappen (ADNG). 

 
•