Leerling tegen juf: 'Ik vind het lastig dat je me zo weinig ruimte laat maar voel dat je dit uit liefde doet'

6 augustus 2014

Een blog van bijna tien jaar oud uit de toenmalige onderwijspraktijk van Xandra van Hooff. 'Als de dag van gisteren staat het verhaal van leerling Elianne me bij. Ze had het borderline-syndroom en raakte me door haar geïrriteerdheid én haar dankbaarheid. Ik zie nog net haar blonde paardenstaart de deur uithuppelen als ik ontroerd een brok in mijn keel wegslik.' Xandra's blog.

Elianne komt met een grote glimlach mijn klas binnen en loopt naar haar plekje rechts voorin. Ze neemt plaats achter haar tafeltje, slaakt een diepe zucht en draait direct haar hoofd naar het raam. Ik loop naar haar toe, zeg: ‘Ga maar aan de slag’ en loop weer door. Omdat ik weet dat ze het ‘s ochtends altijd zwaar heeft, spraken we af dat ze met een creatieve opdracht start. Als ik de ronde door de klas heb afgemaakt en terug ben bij mijn bureau, zie ik dat ze is opgestaan en door het raam naar buiten tuurt. Ik overweeg even wat het beste is. Als ik niets doe, kan ik straks het verwijt krijgen dat ik er niet voor haar was, dat ik haar pijn niet heb gezien. Ik besluit kort met haar te praten en dit lijkt haar lucht te geven. We praten nog een minuut of vijf voordat ik haar nogmaals het signaal geef te gaan zitten en aan de slag te gaan. Zitten doet ze, maar nog voordat ze haar potlood kan oppakken, lopen dikke tranen over haar wangen. Ik kijk haar aan en knik kort naar haar tekenschrift. Ze snuift, slikt en zegt met dikke stem ‘Juf, ik voel me niet goed. Mag ik even op de computer?’ Ik schuif met mijn bureaustoel naar haar toe. 'Nee Elianne, je weet wat we hebben afgesproken. Dat gaan we niet doen.'

Ze wordt boos, kijkt naar de grond, haalt snuivend adem. Dan kijkt ze mij aan, haar ogen spugen vuur en de eerste tranen wellen op. 'Bitch,' knalt ze er uit. 'Je geeft gewoon niks om me, daarom mag dat niet.' En terwijl de huilbui doorzet geeft ze aan: 'Je ziet niet eens hoe rot ik het heb. Ik zit al m’n hele leven in tehuizen, mijn vader mag niet voor me zorgen, mijn vriendje heeft het gister uitgemaakt, vannacht heb ik weer gekrast en nu mag ik van jou ook al geen afleiding.' En al huilend loopt ze mijn klas uit op weg naar het computerlokaal beneden, waar ze naar alle waarschijnlijkheid tot aan de pauze gaat zitten werken. Met een smoes als ik niet snel naar beneden bel.

Ik zucht. Zullen we dan nooit verder komen? Ik word er moedeloos van. Elianne is een meisje dat continue eisen aan me stelt, mijn aandacht opeist en me het gevoel geeft dat ‘Wat ik ook doe, nooit genoeg is.' Ze zegt ook vaak dat ik niks om haar geef en dat ik haar niets gun. Als ze dit doet, raakt het me. Omdat het niet waar is. Omdat ik al zo ongelofelijk veel rekening met haar houd. Ik besteed veel aandacht aan haar; onredelijk veel aandacht zo lijkt het soms. Ik heb namelijk andere kinderen in de klas waar ik de laatste tijd nauwelijks aan toe kom. Ik blijf maar in gesprek met haar. Luisteren naar wat er allemaal niet goed gaat. Discussies over de afspraken en of ze deze keer wat ‘anders’ mag. Daarnaast staat Elianne niet open voor kritiek en schuift alle verantwoordelijkheid van zich af. Altijd hebben anderen het gedaan. Zoals ik haar zie, manipuleert ze en probeert op alle mogelijke manieren haar zin te krijgen. Ze is zeer impulsief en kan zichzelf soms nauwelijks bedwingen. Ik weet dat ik haar bij me mag houden. Maar hoe doe ik dat, als ik het heel eerlijk gezegd, eigenlijk niet meer wil?

Met een stapel dikke pillen verdwijn ik naar een leeshoek om alles wat ik kon vinden over zelfbeschadiging en borderline door te nemen. Ik weet dat ik voorbij de diagnose mag kijken, maar ik heb geen opties meer en wil graag een ingang bij Elianne vinden. Wat kan ik anders doen dan ik altijd deed? De meeste boeken die te vinden zijn, zijn vrij algemeen. Het lijkt er even op dat ik niets vind waarmee ik de volgende dag op een andere manier de klas kan binnenstappen. Totdat ik het boek van Koos Krook: 'Borderline de baas, gids voor naastbetrokkenen' opensla, een boek dat mijn omgang met Elianne voor altijd heeft veranderd.

‘Niemand is schuldig aan het ontstaan van Borderline, noch degene zelf nog de naastbetrokkenen,' staat er geschreven. Net als: ‘Als de stoornis eenmaal de kop op heeft gestoken, blijkt het in de praktijk over het algemeen erg moeilijk, met het gedrag dat erbij hoort, om te gaan.' Een zucht ontsnapt aan mijn lippen. Geïntigreerd lees ik verder. Koos schetst een groot verschil tussen Borderline en Borderlinegedrag. Aan dat eerste kan ik niets veranderen, maar op het tweede heb ik erg veel invloed, zowel op het ontstaan als het voortbestaan van het gedrag. Dit gezichtspunt is nieuw voor me! Als ik dit toepas op mijn situatie als docent geeft het mij enerzijds aan dat borderlinegedrag stress oproept bij mij als docent en dat ik vanuit deze rol probeer het gedrag in te perken. Dit is allemaal nog erg logisch. Echter het gedrag dat ik vanuit mijn eigen gevoel zou willen laten zien, werkt volgens Koos averechts. Niets lijkt dan goed te zijn. Inderdaad herken ik dit uit mijn praktijksituatie. Het model van Kroos geeft aan dat dit gedrag van naastbetrokkenen (en dus van mij als docent) borderlinegedrag eerder triggert dan inperkt. En hoe empathischer je bent, hoe sterker het borderlinegedrag kan opspelen, zo lees ik tussen de regels door. Onbewust en ongewild beïnvloeden de naastbetrokkenen en de borderliner elkaar, zonder dat ze dit weten en zonder dat ze weten hoe het anders zou moeten. Kroos geeft in zijn boek diverse praktische uitwerkingen over hoe om te gaan met borderliners en hun typische gedragingen en waarom het belangrijk is om hier op een bepaalde manier mee om te gaan.

Ik neem zijn vele voorbeelden ter harte en besluit ermee aan de slag te gaan. Als eerste ga ik in een soort statische familie-opstelling na hoe ik reageer op haar gedrag. Ik blijk elke keer de toenadering op te zoeken alsof ik wil dat ze mijn moeite waardeert en mij accepteert. Zodra ik echter te dichtbij kom met een advies, een grens of een compliment dan doet zij iets waardoor ik me rot ga voelen (of haar minder aardig). Het gevolg is dat ik op een onnatuurlijke manier afstand ga nemen. Dat dit anders mag, dat snap ik. Ik besluit haar gedrag als signaal te gaan zien. En besluit de komende weken een positie in te nemen en daar dichtbij bij te blijven; niet de nabijheid op te zoeken en het steeds goed te willen doen. Maar ik ga ook niet de afstand inbouwen die ik zelf niet wil. Verder vraag ik me de komende weken af: 'Ben ik duidelijk/ onduidelijk in mijn begrenzing? Ben ik niet consequent? Neem ik teveel de verantwoordelijkheid over? Geef ik teveel kritiek of advies? Ga ik teveel mee in de emotie? Wil zij mij iets vertellen?'

Dit alles vertel ik in een gesprek met Elianne. Het voelt alsof ik haar ga inkaderen terwijl ze zoveel ruimte nodig heeft. In praktijk betekent het simpelweg dat zij zich moet gaan houden aan het dagprogramma. Dus geen ‘creatieve start’ meer maar hetzelfde doen als alle anderen. Ze kijkt me aan, haar gezicht ontspant. Even vernauwen haar ogen zich, als een kat die z’n prooi bekijkt. Ik kijk rustig terug, laat niets merken van mijn emoties en zeg ‘dat ik van iedereen hoge verwachtingen heb en dat ik die ook van haar heb.'

Na drie weken merk ik al een duidelijk verschil. In de dagen en weken er na verbaas ik me er over hoe prettig zij het lijkt te vinden dat ik niet afwijk van mijn afspraken. Ik deed wat ik eerder had gezegd, niet meer en niet minder. Mijn eerdere reacties (hoe goed bedoeld ook) leverden bij haar onduidelijkheid op en dus angst. Doordat ik consequenter werd en benoemde dat ik om haar gaf maar me wel aan de afspraken zou houden, kon zij zich makkelijker bij grenzen neerleggen. Daar waar ze voorheen wegliep of gewoonweg deed waar ze zin in had, wacht ze nu mijn reactie af en (hoewel soms met woede) legt ze zich hier bij neer.

Ik besluit door te gaan met deze insteek. Mijn goede omgang met haar zorgt uiteindelijk voor een positiever zelfbeeld. Ze krijgt hierdoor meer ruimte om aan zichzelf te werken en zichzelf te ontwikkelen. En daar gaat het uiteindelijk toch om op school. Een paar maanden later gaat Elianne gewoon aan het werk als ze op school komt. Ze weet dat er voor haar geen uitzondering kan zijn. Ik sta ten hoogste toe dat ze langzamer werkt maar ze weet inmiddels ook dat er hierdoor minder ruimte is voor ‘leuke’ dingen.

‘Juf,' zegt ze nadat ze op de derde ‘mag-ik-vandaag-voor-deze-ene-keer’-vraag een ‘nee’ krijgt: 'Ik blijf het lastig vinden als je me geen ruimte geeft. Van binnen voel ik dat je dat doet omdat je juist veel om me geeft. Ik word er nu soms nog een beetje boos van maar ik beloof je dat ik ‘Dank je wel’ kan zeggen als ik hier straks uit de klas wegga. Dat heb je verdiend.' Ik zie nog net haar blonde paardenstaart de deur uithuppelen als ik ontroerd een brok in mijn keel wegslik.

De kracht van Xandra van Hooff ligt in het leggen van verbanden tussen mensen, relaties en systemen. Op haar website www.xandravanhooff.nl staat meer te lezen. 

Onderwijsavonden in Driebergen
Aftrap al op 10 september --> Bestel!

Op woensdag 10 september - kort na de zomervakantie - start een nieuwe serie Onderwijsavonden in Driebergen. Luc Stevens duidt op die eerste avond de voorbije jaren, waarin vooraanstaande sprekers inspirerende bijdragen leverden ten dienste van onderwijsontwikkeling, Wat is de rode lijn, wat zijn  de vertrekpunten van waaruit we de dagelijkse praktijk tegemoet  treden?

De Onderwijsavonden worden gehouden in theater Maitland, op landgoed De Horst in Driebergen dat plaats biedt aan maximaal 300 mensen. We starten om 19.30 uur en vanaf 19.00 uur is er een inloop. Achter deze link leest u over de hele serie, ziet u  de exacte data en meer over de zeven sprekers. Een losse entreekaart kost 30 euro. Passepartout-kaarthouders betalen 175 euro en zijn verzekerd van een plaats op 15 januari (Peter Heerschop en Marcel van Herpen).

–> U kunt zich HIER aanmelden

---------------

Conferentie Leider zijn op 24 september

Deze conferentie in theater Maitland in Driebergen richt zich op schoolleiders, rectoren en bestuurders uit alle onderwijssectoren. De bekende denkers en wetenschappers Dolf van den Berg en Gert Biesta zullen de conferentie op woensdag 24 september inleiden en hun concepten presenteren aan de deelnemers. Marcel van Herpen en Luc Stevens zullen het begrip Pedagogisch Leiderschap uitwerken. Verder zullen deelnemers uitgenodigd worden om te reflecteren op hun eigen leiderschap en zal de conferentie rijk zijn aan voorbeelden van (school)leiders waarmee de deelnemers zich persoonlijk kunnen verstaan. --> KLIK hier.

Datum: woensdag 24 september 2014 – 9.00 – 17.00 uur.
Locatie: Landgoed de Horst, De Horst 1, Driebergen
Kosten: € 145,- inclusief boek

Of ‘Leidinggevende, wie ben je’ van Dolf van den Berg, Luc Stevens en Roland Vandenberghe.
Of ‘Zichtbaar! Ambities van schoolbestuurders in persoonlijke verhalen’ door werkgroep Zichtbaar!

Aanmelding: [email protected]