Kunst als hoopverlening

29 april 2020

Docent Beeldende Vorming Pascal Cuijpers heeft geregeld discussies met zijn leerlingen over de definitie van kunst. Over dat het niet per se iets elitairs is, voor mensen met geld, bijvoorbeeld. 'Al gauw begrijpen ze dat zowel jong en oud een leven lang betrokken is bij het tot zich nemen van kunst en cultuur, op welk gebied dan ook. Dat afkomst, leeftijd of het hebben van geld hier geen rol bij hoeft te spelen. En dat kunst eigenlijk onmisbaar is.' Cuijpers doet dan ook een pleidooi voor kunst als manier om ons in deze crisis de hoop terug te geven.

‘Ik weet dat mensen het niet met mij eens zijn. Maar voor mij zijn de mensen die humor, muziek, dans, woordenkunst en beelden (…) maken ook hoopverleners. Juist bij hen kwamen we allemaal samen voor een paar uurtjes respijt. Zonder respijt is het nieuwe normaal straks echt minder mooi.’

Zo luidde een tweet van auteur en spreker Andrea Walraven-Thissen afgelopen week. Het was een reactie op het nieuws dat minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) het voorjaarsseizoen voor de culturele sector als verloren zag en zei dat de maatregelen die onder de regeling Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren Covid-19 vallen ‘voldoende zouden moeten zijn om deze moeilijke tijd door te komen’. Inmiddels heeft ze, onder enige druk, een toezegging gedaan van 300 miljoen euro om de culturele instellingen te ondersteunen. 

De drastische bezuinigingen die oud-staatssecretaris Halbe Zijlstra (VVD) in een recent verleden doorvoerde in de cultuursector, liggen nog vers in het geheugen. Hij vond het destijds geen gezonde ontwikkeling dat deze sector zo afhankelijk was van overheidssubsidies en sprak, al dan niet voorzien van een spatje valse ironie, uit dat het tijd was voor een ‘cultuuromslag’. De podium- en beeldende kunsten kregen het met name zwaar te verduren, terwijl het Nederlands erfgoed en de diverse musea zoveel mogelijk gespaard bleven. Momenteel is er wederom sprake van een onzekere periode.

Niet zelden heb ik op school discussies met leerlingen over de definitie van kunst. Daarbij merk ik dat dit begrip vaak onderhevig is aan een negatieve connotatie, die voornamelijk gebaseerd is op onwetendheid. Kunst staat ver van ze af, lijkt iets te zijn voor de elitaire grotemensenwereld of wordt verward met iets ‘dat mijn kleine broertje ook kan’. Ik kan het ze niet kwalijk te nemen. Ze zijn immers nog weinig in aanraking geweest met de diverse kunstvormen in hun jonge leven. Althans, dat denken ze! Het is dan ook een uitdaging om het gesprek hierover aan te gaan. Door het stellen van laagdrempelige vragen wordt de betrokkenheid en het begrip voor de diverse kunstvormen inzichtelijk en op een toegankelijke manier gekneed.

Welke muziek luister je? Welke kleding draag je? Welke films en series kijk je op Netflix? Welke games speel je? Lees je graag boeken? Vaak hoef ik de antwoorden niet eens af te wachten om te merken dat het besef langzaam indaalt. Een glimlach verraadt hun interesse voor de diverse kunstvormen waar ze dagelijks op vrijwillige basis mee te maken hebben. Al gauw begrijpen ze dat zowel jong en oud een leven lang betrokken is bij het tot zich nemen van kunst en cultuur, op welk gebied dan ook. Dat afkomst, leeftijd of het hebben van geld hier geen rol bij hoeft te spelen. En dat kunst eigenlijk onmisbaar is. Dit zijn bijzondere (leer)momenten, waarbij waardevolle inzichten worden gecreëerd door het stellen van enkele simpele vragen.

Juist in deze onvoorstelbare en onvoorspelbare tijden, waarin een virus op vele fronten onze levens domineert, is de lust naar alle vormen van kunst en cultuur groter dan ooit. Acteur en schrijver Ramsey Nasr wist dit in het actualiteitenprogramma Buitenhof onlangs prachtig te verwoorden. Hij refereerde aan de kunstvormen uit de Middeleeuwen, die destijds veelal dienden als vermaak voor het volk. Dit vermaak werd niet alleen gezien als afleiding, maar ook als een vorm van ‘jezelf herstellen’. Het ervaren van de diverse kunstvormen zorgde ervoor dat mensen de mogelijkheid kregen om zichzelf en het leven op een nieuwe manier te beschouwen. Hij concludeerde daarnaast dat vermaak en kunsten kunnen zorgen voor een ‘anti-virus’. Het zou in mijn optiek dan ook meer dan terecht zijn, wanneer de culturele vormen van hoopverlening een vooraanstaande plek zullen gaan krijgen in ons nieuwe normaal.

Pascal Cuijpers is docent beeldende vorming op het Connect College in Echt. Naast zijn werk als docent is hij mentor, geeft hij faalangstreductietrainingen en examenvreestrainingen. Hij publiceert o.a. in dagbladen, tijdschriften en onderwijsmagazines.