Interview Gert Biesta over de pedagogische opdracht

2 juli 2020

Komend schooljaar trapt Gert Biesta de eerste van onze reeks Onderwijsavonden af. De avonden staan in het teken van de 'pedagogische opdracht'. Vooraf aan iedere avond interviewen we de spreker over dit thema. Biesta tipt kunst en muziek die in relatie staan tot het thema, maar legt ook uit waarom het begrip 'pedagogische opdracht' zo verwarrend is. 

Inleiding Jaarthema

De pedagogische opgave met zijn eigen kompas lijkt in onze scholen uit zicht geraakt, alsmede leiderschap dat dat vertegenwoordigt. Met de introductie van het begrip ‘burgerschap’ en daarop geënte programma’s en activiteiten trachten overheden aan de groeiende behoefte aan pedagogische oriëntatie tegemoet te komen, maar het ontbreekt aan een omvattend gesprek over de verantwoordelijkheid van de volwassenen in onze scholen.

Wat is volgens jou de urgentie van dit thema?

Het onderwijs staat nog steeds onder druk om te presteren, waarbij tegenwoordig vooral wordt verwezen naar ‘gelijke kansen.’ Dat is op zich al een probleem, want zelfs met de beste bedoelingen kan onderwijs niet opboksen tegen een wereld waarin de kansen nog steeds fundamenteel ongelijk verdeeld zijn. Afgezien daarvan, is er al langere tijd onvrede met de eenzijdige aansturing van het onderwijs en is er een verlangen naar een breder perspectief, een bredere opvatting van onderwijskwaliteit, meer ruimte voor de leerling en de leraar, en meer aandacht voor wat er echt toe doet in leven en samenleven. Daar komt de pedagogiek in beeld, omdat de moderne pedagogiek op zijn minst sinds Rousseau gericht is op dit soort lastige maar tegelijkertijd wezenlijke vragen. Pedagogiek biedt geen effectieve interventies om dit soort kwesties op te lossen, ook al omdat het hier niet gaat om oplosbare problemen maar om levenslange uitdagingen. De vraag is of we nog voldoende zin kunnen opbrengen om het met dat soort uitdagingen uit te houden – in welk geval pedagogiek veel te bieden heeft – of heimelijk toch hopen dat iemand ons de uitweg zal wijzen.

Wat is je persoonlijke betrokkenheid bij dit thema, hoe verhoudt dit thema zich tot je eigen biografie?

“Det er ganske sandt, hvad Philosophien siger, at Livet maa forstaaes baglænds. Men derover glemmer man den anden Sætning, at det maa leves forlænds.” (Søren Kierkegaard)

 

Tipje van de sluier: Hoe ga jij in je lezing in op het onderwerp ‘pedagogische opdracht’?

Een opdracht is een raar ding. Je zou kunnen zeggen dat een opdracht gaat over iets dat gedaan moet worden. Soms is dat omdat iemand het je opdraagt – Doe je schoenen uit! Doe de afwas! – en als we zo naar de pedagogische opdracht van het onderwijs kijken, komt het neer op de vraag wat de wet van het onderwijs vraagt (en pedagogisch gezien is dat helaas niet zo veel). Maar een opdracht kan ook te maken hebben met iets wat gedaan moet worden omdat de situatie erom vraagt. Je ziet een kind die de weg over gaat steken en ziet van de andere kant een auto om de hoek komen – dan trek je het kind terug de stoep op, niet omdat iemand je had verteld dat te doen, maar omdat je meende dat dat in die situatie gedaan moest worden. Het is dus minder ‘Wat moet ik hier doen?’ dan ‘Wat vraagt deze situatie van mij?’ en langs die lijn kunnen we proberen zicht te krijgen op het mysterie van de pedagogische opdracht.

Wat is voor jou een pedagogisch “sterke” leider?

Het is goed dat ‘sterk’ tussen aanhalingstekens staat, want het laatste dat je in het domein van het pedagogische wenst is spierballentaal. De pedagogische kracht is een zwakke kracht. Pedagogiek is verleidingskunst. Pedagogiek probeert verlangen te wekken voor een bestaan in de wereld waarin ons leven zich onvermijdelijk af te spelen heeft. En dat is allemaal omdat pedagogisch handelen er steeds op gericht is het eigen leven van een andere mens mogelijk te maken – en daarom kan die andere mens nooit als ‘ding’ worden benaderd waar we met kracht op ingrijpen, maar ligt er altijd de opdracht om die andere mens als mens te ontmoeten. Voor ons als opvoeders is het van belang dat we daar met elkaar wakker voor proberen te blijven, tijd voor willen vrijmaken en aandacht aan willen schenken, en het ook uithouden met de frustratie die onvermijdelijk deel is van het pedagogische werk. Dat is een kwestie van zachte gebaren – niet van sterke leiders.

Wat hoop je met je Onderwijsavond teweeg te brengen?

Het zou mooi zijn als iemand zich gesteund voelt in zijn of haar pogingen om het uit te houden in het schimmige domein van de pedagogiek.

Heb je lees, kijk- of luistersuggesties vooraf in relatie tot het thema?

• ‘The Pack’ (Joseph Beuys) – alleen heel goed naar kijken; vooral niks over lezen.
• ‘Lazarus’ (David Bowie) – ook hier vooral goed naar de muziek luisteren; tekst is niet zo belangrijk. 
• ‘The Reflex’ (Duran Duran) – met dezelfde aanbeveling.