Het Pygmalion-effect

1 oktober 2020

'Uitgaan van een vast profiel (dit kind is een havo-kind, bijvoorbeeld) geeft zekerheid, geeft richting en we spelen op zeker. Maar we geven leerlingen dan niet de kansen en de uitdaging die ze verdienen. En daartoe zijn we wel op aarde.' Op De Nieuwste School, een middelbare school voor mavo, havo en vwo in Tilburg, doen ze niets met het basisschooladvies. Niet omdat ze twijfelen aan de expertise van degene die het gegeven heeft, maar omdat het zogenaamde Pygmalion-effect op de loer ligt. Rector Marieke van den Hurk vertelt waarom dit besluit genomen is: 'Verwachtingen van docenten hebben een enorme invloed op het zelfbeeld en daarmee de leerprestaties van de leerling'.

Onze brugklasleerlingen komen onze school binnen met een schooladvies. Dat schooladvies is gebaseerd op acht jaren basisschool. Een gedegen advies, gegeven door een professional die er goed over heeft nagedacht. Wat doen wij eigenlijk met dat advies?

We hebben besloten om daar voorlopig helemaal niets mee te doen. Niet omdat we twijfelen aan de expertise van degene die het gegeven heeft, maar omdat het Pygmalion-effect op de loer ligt.

Vanuit de overtuiging dat we kinderen optimale kansen willen geven om op de opleiding uit te komen waar zij het beste passen, werken we op de Nieuwste School met een brede brugklas. Na jaar 2 wordt gekozen voor mavo of havo/vwo en na jaar 3 besluiten leerlingen van de laatste groep of ze door gaan op havo of op vwo.

In klas 1 en 2 zitten alle leerlingen door elkaar: met mavo-, havo- en vwo-advies. In een echt brede brugklas kijken we met een open mind naar alle leerlingen en dus weten onze experts niet wat het basisschooladvies van de leerlingen was.

“Maar”, denken sommige mensen, “hoe kun je dan zoveel mogelijk aansluiten bij dat wat de leerling kan?” Want het basisschooladvies geeft richting. Dat klopt. Maar de praktijk is heel vaak dat dat advies dan het uitgangspunt is dat we nemen als we onze brugklasleerlingen benaderen. En dat we dan ook gaan zien wat we verwachten. Dat zou niet erg zijn als dat wat we verwachten altijd klopt. Maar is dat het geval? Is het mogelijk om op 11-/12-jarige leeftijd valide te meten en dus te voorspellen wat de mogelijkheden voor kinderen zijn?

Dat is zeer de vraag. Wij kiezen er in elk geval voor om daar niet vanuit te gaan.  In 1968 toonden de psychologen Jacobsen & Rosenthal aan dat de verwachtingen die een leerkracht heeft ten aanzien van een bepaalde leerling bepalen hoe sterk de leerling zich ontwikkelt. Ongeacht hun feitelijke IQ lieten leerlingen van wie de leerkracht dacht dat ze slim waren, een sterkere groei in hun ontwikkeling zien dan leerlingen van wie werd aangenomen dat ze minder intelligent waren. De eerste groep leerlingen werd meer uitgedaagd om door te zetten, kreeg op de juiste momenten feedback, ontving meer aandacht en de leerkracht gaf hen aanzienlijk meer vertrouwen en erkenning. Voorinformatie leidt tot aannames die -ondanks onze goede bedoelingen om alle kinderen evenveel kansen te geven- ons gedrag beïnvloeden, waardoor we ook zien wat we al dachten: het kind van wie we aannemen dat het slim is, scoort beter. Ook wel aangeduid met het Pygmalion-effect.

Ook onderzoek van John Hattie toonde aan dat verwachtingen van docenten een enorme invloed hebben op het zelfbeeld en daarmee de leerprestaties van de leerling. Dat geldt voor alle leerlingen, ongeacht niveau.

Elke leerling is uniek.  De ene “havoleerling”, bijvoorbeeld, is de andere niet. Veel leerlingen hebben voor verschillende vakken verschillende talenten. Een leerling met een vwo-advies kan misschien wel veel méér dan het gemiddelde vwo-niveau terwijl de andere leerling met een dito advies voor de talen het vwo-niveau gemakkelijk aan kan maar voor wiskunde alle zeilen moet bijzetten. Weer een andere leerling voelt zich voor de meeste vakken helemaal senang bij opdrachten op vmbo-niveau maar wil voor Duits wel wat meer uitdaging.

We hebben zeker twee jaar de tijd om samen met de leerling en zijn ouders goed te kunnen bepalen welke opleiding het beste past, waar hij of zij het best tot zijn of haar recht komt. En dus nemen we daar ook goed de tijd voor. Door met een “open mind” naar leerlingen te kijken, vanuit vertrouwen, door hen uit te dagen, de juiste en goed getimede feedback en de aandacht te geven die ze verdienen. Per leergebied, per gereedschapsvak.

Dat is moeilijk. Uitgaan van een vast profiel (dit kind is een havo-kind, bijvoorbeeld) geeft zekerheid, geeft richting en we spelen op zeker. Maar we geven leerlingen dan niet de kansen en de uitdaging die ze verdienen. En daartoe zijn we wel op aarde. We gaan ervoor om vanuit de openheid, veel overleg, ook met leerlingen en ouders, heel veel feedback, elke leerling optimaal uit te dagen en de kans te geven om te leren wat past bij zijn passie, wensen en vermogens.

Dat is een prachtige én ingewikkelde uitdaging. Maar we gaan ervoor!

Marieke van den Hurk is rector van De Nieuwste School in Tilburg