Het geeft te denken: een aantal gedachten over onderwijs ten tijde van de ‘coronacrisis’

14 april 2020

'Eindelijk! De doorbraak van online learning!' Of: 'Nu snapt iedereen eindelijk het belang van zelfregulatie'. Het zijn maar een paar voorbeelden van kreten die nu door onderwijsland gaan. Gert Biesta ziet veel snelle meningen voorbijkomen op social media en legt uit waarom denktijd juist nu aan de orde is. 'De vraag die bij mij vooral naar boven is gekomen, is die van de prioriteit. Wat is nu echt belangrijk en wat eigenlijk niet? Wat is wezenlijk en wat is eigenlijk bijzaak?'

Er valt veel te zeggen over de huidige ‘coronacrisis’, ook vanuit het perspectief van onderwijs en opvoeding, maar de eerste vraag is, wie daarop zit te wachten. De communicatie overziend, op sociale media, in de kranten, op radio en tv, valt het op dat bijna iedereen wel een mening heeft over de situatie, en dat velen zich ook geroepen voelen die mening wereldkundig te maken. Het eerste is niet slecht. Dit is een situatie die ‘te denken geeft’,  zoals dat in het Nederlands zo mooi kan worden gezegd – it gives pause for thought, heet het in het Engels – en het is goed dat er stil wordt gestaan bij de vraag, wat deze situatie eigenlijk van ons vraagt. Dat vinden we overigens ook terug in het oorspronkelijke gebruik van het woord ‘crisis’, dat in het Grieks te maken heeft met ‘onderscheid maken’ en ‘tot een oordeel komen’, ofschoon een crisis ook een ‘beslissend keerpunt’ is, inclusief een beslissend keerpunt in een ziekte.

Of dat allemaal ook een-twee-drie gedeeld moet worden, is de vraag. Denken vraagt immers tijd en oordelen vraagt nog meer tijd. De meeste mensen weten dat, maar zelfs dan kan het nog knap lastig zijn om de verleiding van de ‘snelle media’ te weerstaan. Die media maken het natuurlijk ook mogelijk om informatie met elkaar te delen, en het is mooi om te zien hoe leraren elkaar op die manier inspireren en ondersteunen. Wat iets ongemakkelijker voelt, zijn de berichten van mensen die al precies weten wat er moet gebeuren, of die, met een ondertoon van ‘I told you so’, het virus gebruiken om hun gelijk aan te tonen. Dat zou wat mij betreft allemaal wat langzamer en minder luidruchtig mogen – ‘bedachtzaam’ is daar een goed woord voor.

De vraag die bij mij vooral naar boven is gekomen, is die van de prioriteit. Wat is nu echt belangrijk en wat eigenlijk niet? Wat is wezenlijk en wat is eigenlijk bijzaak? Op ‘de dag na de ramp’ – of, zoals ik ergens las: ‘de dag na de begrafenis’ – komen dat soort vragen even in beeld, maar het is moeilijk om ze ‘levend’ te houden en er ‘wakker’ voor te blijven. We weten bijvoorbeeld dat ons onderwijs de kansen ongelijk verdeelt. Dat is overigens maar ten dele het onderwijs aan te merken en zegt vooral iets over een samenleving die er baat bij heeft dat kansen ongelijk verdeeld blijven – kijk maar waar de klappen van deze crisis het hardste aan gaan komen. We weten bijvoorbeeld dat ons onderwijs uit balans is: te veel aandacht voor meetbare opbrengsten en de PISA ‘rat race’ en te weinig tijd en aandacht voor de menselijke dimensie. We weten dat de logica van de markt goed is voor de ‘winnaars’, maar niet voor degenenen die aan het kortste eind trekken. En we weten dat de verzorginsstaat geen kostbare luxe is, maar de bodem creëert waarop goed leven en goed samenleven eigenlijk pas mogelijk is.

De huidige crisis brengt dit allemaal scherp in beeld en geeft in die zin letterlijk ‘te denken’. Of het ons zal lukken iets te doen met dit merkwaardige ‘geschenk’ – het geeft immers te denken – dat zal de tijd leren.

Onderwijspedagoog Gert Biesta is per 1 april 2016 benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Pedagogische dimensies van onderwijs, opleiding en vorming’ aan de Universiteit voor Humanistiek (UvH). De leerstoel is gevestigd door het NIVOZ.  Biesta is sinds januari 2019 tevens hoogleraar ‘Public Education’ bij het ‘Centre for Public Education and Pedagogy’ van Maynooth University in Ierland. Hij is internationaal erkend specialist op het gebied van pedagogiek en was tussen 2015 en 2019 ook geassocieerd lid van de Onderwijsraad in Nederland.