Het belang van autonomie: 'Wij konden zelf kiezen, de hele tijd. Echt cool man'

29 januari 2018

Hoe belangrijk zelf kunnen kiezen is voor kinderen, ervaart Tineke Spruytenburg tijdens de laatste gymles voor de vakantie. De vakleerkracht gym haalt letterlijk en figuurlijk alles uit de kast en de kinderen mogen hun eigen gang gaan in de zaal, terwijl Tineke observeert wat er gebeurt in de groep.

Tijdens de laatste gymles voor de vakantie staat op onze school voor speciaal onderwijs (cluster 4), net als in mijn jeugd, onze versie van apenkooien op het programma. Voor het eerst sinds ik me bewust ben van de herfstvakantiespreiding, ervaar ik het als een zegen, omdat er eens geen lawaai van achter de dunne scheidingswand komt waarmee de zaal in tweeën is gesplitst.

Ik sta alleen voor de groep, deze ochtend, en neem een korte pauze om iets te eten, terwijl de vakleerkracht de kinderen uitlegt welke regels er bij de uitgezette activiteiten gelden. Het valt me weer op hoe aandachtig zij luisteren en ik verbaas me hoe lang ze dat volhouden.

Ongeveer de helft van de klas kiest voetbal en verdwijnt met de gymjuf achter de scheidingswand. Aan mijn kant ervan rennen kinderen naar de toestellen: een hoge en een lage kast met een touw om te zwaaien, een schommel, klimrek met glijbanen en twee kleine balspellen, die al snel uit de gratie zijn.

Bij het zwaaien zijn twee jongens bezig de boel te verkennen. De een heeft voorkeur voor de hoge en de ander voor de lage kast. Ze proberen van de mat met een zwaai op de kasten te komen en voor het ventje op de lage kast is dat al plezier genoeg. Hij kijkt om zich heen en roept: ‘Dit is de mooiste dag van mijn leven,’ zwaait aan het touw en voegt toe ‘zwaaien als Batman!’. Hoewel hij opgaat in de bewegingen, merkt hij op dat op de hoge kast een tweede kind is geklommen die zich het zwaaitouw laat aanreiken. ‘Batman’ bekijkt zijn eigen speelveld en verandert zijn richting; nu zwaait hij vanaf de kast naar de mat. Bij elke twwede zwaai roept hij, naar iemand die voorbij komt en naar niemand in het bijzonder, dat dit toch echt de mooiste dag van zijn leven is, omdat hij zomaar kan doen wat hij zelf kiest.

De jongen op de grote kast voelt zich nog niet zeker genoeg en laat zich er vanaf glijden. Zijn voorganger is ook door het voorbeeld geïnspireerd en klimt resoluut naar boven. Hij krijgt het touw aangereikt en zwaait op  zijn wat houterige manier naar de grote mat om zich erop te laten vallen. Nu durft nummer twee het ook en al snel voegt zich een van onze twee stoere meiden bij hen. Zij ontpopt zich als groepsleidster, regelt de beurten, handhaaft de regels en geniet er zichtbaar van dat de kinderen die zich aansluiten bij deze geweldige oefening haar gezag accepteren.

Ik leun tevreden achterover en laat mijn blik door de ruimte glijden. Wat een plezier straalt er van de snoetjes van deze vierdeklassers! Mijn glimlach verbreedt zich vanzelf. Onze bolleboos, wiens lichamelijke ontwikkeling zichtbaar minder snel verloopt dan de cognitieve, springt en huppelt door de grote zaal, klimt een stukje, rent weer een rondje, gooit een balletje en gaat weer enthousiast terug naar het klimrek. Er worden geen eisen gesteld aan zijn beweging en dus beweegt hij zoals hij daar van nature aan toe is.

Het is hartverwarmend om te luisteren naar wat er rondom de kasten plaatsvindt. Er klinkt geen onvertogen woord en er is niemand die buitengesloten wordt. Soms zitten er zes kinderen tegelijkertijd te wachten en onze stoere meid regelt moeiteloos dat iedereen, zij zelf incluis, door de lucht kan zweven. Ondertussen heeft Batman het rijk alleen. Zijn genot kent geen einde en hij blijft het luidkeels uiten, zonder dat er zich iemand aan ergert. Hij volgt de capriolen van de groep nauwgezet en met interesse en volhardt in zijn weigering om – met hulp van een leerkracht of kind – ook een hoge zwaai te maken. ‘Het is me veel te hoog’, motiveert hij die keuze en zeilt alweer door de lucht.

Aan het einde van de dag, als er kinderen van een andere groep in ons lokaal op hun taxi komen wachten, luister ik een gesprekje af: ‘Je had bij de gym moeten zijn vandaag! Die was COOOOOL joh!’ ‘Wij gymmen op dinsdag.’ ‘Wij konden zelf kiezen, de hele tijd. Echt cool man’

Zelf kiezen, zelf kiezen, denderde het in mijn hoofd na. Dát was wat hen zo blij maakte, de vreugde van het zelf kunnen kiezen! En ik nam me voor om – binnen de beperkende voorwaarden van onze basisaanpak - momenten te vinden om hen dat plezier vaker te laten smaken.

Tineke Spruytenburg is lerares en geeft mindfulness aan kinderen en volwassenen.