Goed beschouwd - vertragen in de digitale maalstroom

12 februari 2020

Hoe digitaler de samenleving, hoe meer we zouden moeten praten over menselijkheid. Juist ook met kinderen. Wie zijn we? Wie willen we zijn, voor onszelf en voor elkaar? De antwoorden bepalen ook onze relatie met technologie. In ‘Goed beschouwd’ probeert Remco Pijpers, strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek, tot antwoorden te komen. Hij doet dat o.a. aan de hand van een tweetwisseling tussen een Amerikaanse acteur en een supporter van Donald Trump.

De voordelen van digitale technologie zijn onmiskenbaar. Een smartphone geeft je gemak. Sociale media leiden bovendien tot nieuwe contacten en ze versterken bestaande vriendschappen. Maar er is een andere kant. Ging onze internet-ervaring in 2001 nog gepaard met een modem-reutelende traagheid, nu genereert digitale technologie zoveel snelheid, dat we nauwelijks doorhebben dat ze voor ons besluiten neemt. Algoritmen voeden je met impulsen die voelen alsof ze van jezelf zijn. 

Handig? Jazeker. Maar niet te snel. 

Allemaal, niet alleen kinderen, hebben we juist meer vertraging nodig. Afstand. Om dichter bij onszelf te komen. 

Dat klinkt vaag misschien. Ik probeer uit te leggen wat ik bedoel. 

De snelheid van de digitale maalstroom kan ‘de bereidheid om te kijken’ vertroebelen. Daar bedoelt psychiater en mindfulnesstrainer Edel Maex mee: de bereidheid, ieder ogenblik opnieuw, om te kijken naar wat zich aandient en wat je raakt. Het gaat over inzicht en mededogen. Menselijke vermogens. Inzicht laat je dingen zien die je anders zouden ontgaan, aldus Maex. Mededogen wil zeggen dat je door te kijken ook bereid bent om geraakt te worden door wat je ziet. 

Bijvoorbeeld: gedraagt iemand zich online als een hork, dan stuur je niet meteen een boze tweet terug. Wees bereid te kijken naar wat en wie er achter die boosheid schuil gaat. En baseer daar je handelen op. 

Het verhaal van Patton Oswald
Maex mediteert, maar als opvoeder of leraar kun je ook op andere manieren vertragen om met kinderen en jongeren tot inzicht en mededogen te komen. Je kunt ook praten.

Vertel bijvoorbeeld het verhaal van Patton Oswald, een Amerikaanse acteur die in een Twitter-ruzie verzeild dreigde raken. Vraag aan jongeren: wat raakt je in dit verhaal, en waarom? 

Het begon zo. Oswald reageerde met een snedige grap op een tweet van Trump, waar een Trump-supporter weer vernietigend op reageerde. 

“I just realized why I was so happy you died in Blade Trinity!”

De normale reactie op sociale media is vliegensvlug. En niet altijd zachtzinnig. 

Wat deed Oswald? Hij nam de tijd. Hij bekeek het profiel van de man. Michael Beatty was zijn naam. De man bleek heel ziek te zijn, en zijn ziekenhuisrekeningen niet te kunnen betalen. 

Kort daarna stuurde Patton deze tweet: 

"Aw, man. This dude just attacked me on Twitter and I joked back but then I looked at his timeline and he’s in a LOT of trouble health-wise. I’d be pissed off too. He’s been dealt some shitty cards — let’s deal him some good ones. Click and donate — just like I’m about to."

Patton zag Beatty niet als Trump-twittertokkie. Hij zag hem als een mens. 

Beatty had een GoFundMe-pagina aangemaakt, waarop 600 dollar was binnengekomen. Bij dat bedrag stokte het. Patton deelde zijn oproep met zijn vier miljoen volgers, en doneerde zelf 2000 dollar. Binnen een paar dagen steeg dat bedrag naar 21000 dollar. 

Michael Beatty was perplex. 

"Patton. You have humbled me to the point where I can barely compose my words. You have caused me to take pause and reflect on how harmful words from my mouth could result in such an outpouring." 

Niet alleen kon Beatty zijn ziekenhuisrekeningen betalen, er kwam zoveel geld binnen dat hij zijn neef - ook in de problemen - kon helpen.

Aanraken is omkeren
Diep van binnen weten jongeren dat geraakt worden, echt geraakt worden, niet zit in het aanraken van een scherm, in het uitdelen van een like, of je afschuw uitspreken over een politieke uitspraak of een vreselijke terroristische aanslag. Aanraken is omkeren, zou je kunnen zeggen. Patton Oswald peddelde niet op de escalerende stroom van verontwaardiging mee. Hij weerstond de impuls, keerde de verwachting om.

Vertel je tieners dit, dan raakt hen dit ook. Een verhaal over over menselijkheid en compassie, over het doen van het goede, in digitale tijden. Want welke tiener heeft nooit iets naar zijn hoofd geslingerd gekregen op Instagram? Of heeft zelf niet ooit wat gezegd zonder tot tien te tellen? 

Daar kun je goed over in gesprek. Wat zou jij doen? Kun je afstand nemen van het akelige gevoel dat een respons op sociale media bij je oproept? 

Kijken naar mensen en kijken naar jezelf doe je zonder een algoritme dat je ‘helpt’ voor te sorteren. Kijk naar mensen zoals Patton Oswald, maar niet alleen naar hem. Juist ook naar mensen zoals Michael Beatty, de man die zijn schreeuw om hulp verpakte in een digitale scheldtirade. In deze wereld, waarin technologie tot in onze vezels is doorgedrongen, draait het om de kunst van vertragen en verdragen: het in deze wereld zien van jezelf en het zien van andere mensen. Niet via een algoritme maar met je hart. 

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet. Hij houdt zich bezig met de vraag wat we kinderen zouden moeten bijbrengen aan kennis en vaardigheden in een digitale samenleving.