Eveline Oostdijk neemt afscheid van NIVOZ: ‘Ik wil radicaal in de nuance zijn’

5 juli 2023

Bijna vijf jaar werkte Eveline Oostdijk bij NIVOZ, als medewerker van de pijler Onderzoek & Ontwikkeling. Ondertussen rondde ze (eind 2022) ook haar proefschrift over humanistisch vormingsonderwijs af. Nu NIVOZ en zijzelf twee verschillende kanten op verhuisd zijn, kiest ze ervoor om op haar nieuwe stek voorlopig thuis te bouwen aan een stevige basis voor haar gezin. In dit interview deelt ze wat NIVOZ haar gebracht heeft en wat zij van belang vindt voor het denken over onderwijs en pedagogiek.

Je hebt NIVOZ zelf ook als vormend ervaren, vertelde je toen het plan voor dit interview ontstond. In welke zin?
Het pedagogische vraagstuk van richting bieden en vrijheid geven, zie je terug binnen NIVOZ. Aan de ene kant biedt ze heel veel vrijheid aan mensen om zich te laten inspireren en te ontdekken wat bij henzelf past, of ze er nu werken, langskomen of zich aangesproken voelen. Aan de andere kant is er ook een duidelijke richting, kader en gedachtegoed waarbinnen je dat doet. Mijn eigen zoektocht naar wat ik daarin dan te doen heb is heel vormend geweest, omdat je daarin ook jezelf tegenkomt in wat je echt belangrijk vindt en welke keuzes je te maken hebt.

Wat heb je daarin over jezelf geleerd?
Ik heb geleerd waar ik goed in ben en wat ik leuk vind om te doen: denken, schrijven, verdieping en verbinding zoeken. Maar ook wat ik moeilijk vind, bijvoorbeeld in de samenwerking. Soms was ik ongeduldig, of wilde ik complexe problemen alleen via de inhoud en met mijn hoofd oplossen. Terwijl je om een sterke professional te zijn ook contact met jezelf en je voelen nodig hebt. Ik heb het gevoel dat NIVOZ me daar sterk bewust van heeft gemaakt en mij dichter bij mijzelf heeft gebracht. Ik denk dat de NIVOZ-trajecten dat ook met mensen doen: het gaat er niet om dat je allerlei theorieën leert, maar dat je contact met jezelf leert maken.

Wat doet NIVOZ waardoor je dichter bij jezelf komt?
NIVOZ biedt ruimte, confronteert door spiegels voor te houden en je leert een rijke schat aan pedagogische bronnen kennen. Luc Stevens is ook een leermeester voor mij geweest, al voordat ik bij NIVOZ werkte, door zijn inspirerende onderwijsavonden en door wat ik online tegenkwam. Ik heb het als een voorrecht gevoeld dat ik met hem kon werken. Ook mijn keuze nu om een basis te creëren voor de kinderen is deels vanuit zijn stem ingegeven. Toen ik eerder al eens aangaf er meer voor de kinderen te willen zijn, schreef hij dat de aandacht en tijd die je je kinderen kunt geven het beste is dat je hen kunt bieden en tegelijk het beste is dat je de samenleving kunt bieden: kinderen met zelfvertrouwen, veerkracht en een sterk ethos.

Ik denk ook dat NIVOZ de waarden waar ze voor staat uitdraagt. Koen Wessels noemde NIVOZ in een podcast de pedagogische huiskamer van Nederland en ik heb wel het gevoel dat ik daar onderdeel van geweest ben. Het is een warm bad, waar je gelijkgestemden ontmoet. Daarmee is het ergens ook een pedagogische bubbel.

Heb je NIVOZ daarin zien veranderen?
Ja, misschien zou je kunnen zeggen dat we in Driebergen die pedagogische huiskamer waren, dat heeft iets dichts, iets gezelligs. In Rotterdam zijn we nu misschien meer een pedagogisch vlot, dat is meer open. Er zitten steeds een paar mensen op die daar horen, maar je vaart ook naar nieuwe plekken waar veel meer verschillende mensen op het vlot springen.

Ben je ook anders naar opvoeding en onderwijs gaan kijken in je jaren hier?
Een inzicht dat ik zelf sterk heb opgedaan is hoe belangrijk het is om paradigma's te gaan overstijgen. Ik zie veel polarisatie binnen het onderwijsdebat, terwijl je crises juist samen aan zou moeten pakken. Dat is denk ik ook een uitdaging waar NIVOZ voor staat in Rotterdam. Je wilt niet je eigen waarden opgeven of te veel concessies doen, maar het vraagt toch ook om een beetje op te schuiven.

Wat zou daarbij kunnen helpen?
Dan moet ik denken aan het werk van Tim 's Jongers, auteur bij De Correspondent, die zegt dat we niet vanuit onze witte hoogopgeleide bubbels moeten bedenken wat het goede is, maar echt de mensen betrekken over wie het gaat. Dus dat je ervaringskennis onderdeel maakt van je opdracht.

Wat voor kennis heb jij zelf bij NIVOZ binnengebracht?
Ik denk vooral theoretische kennis en ervaring vanuit de humanistiek en aandacht voor het levensbeschouwelijke. Veel van wat we bij NIVOZ doen raakt aan het humanisme – het gaat ook over zingevingsvragen - maar we benoemen het niet zo expliciet. Als je het hebt over ons ideaal dat mensen verbonden en verantwoordelijk in de samenleving kunnen staan en dat het onderwijs daar een bijdrage aan levert, dan heb je het over de twee kernwaarden van het humanisme: autonomie en humaniteit. Ik heb elke keer proberen te benoemen vanuit welke bril of traditie we ergens naar kijken. En daarbij is het ook humanistiek om multidisciplinair te kijken en te zien dat elk paradigma in zichzelf waarde kan hebben. Die multi-bril, laten zien dat het gelaagd en complex is, dat is hoe ik mijn werk heb willen doen.

Je noemt het spanningsveld tussen vrij laten en sturen als een belangrijk thema voor jouzelf, NIVOZ en de pedagogiek. Neig jij in een bepaalde richting?
Ik denk echt dat het hand in hand moet gaan, maar als het om het onderwijs gaat denk ik dat er, misschien als reactie op het autoritaire onderwijs, een te grote beweging is richting het vrij laten. Kinderen hebben ruimte nodig om zichzelf te ontdekken en vooral docenten hebben ruimte en autonomie nodig om hun eigen onderwijs vorm te geven, maar kinderen die opgroeien hebben ook richting en kaders nodig.

Ik moet denken aan een metafoor van de Spaanse filosoof Savater, die het beeld schetst van een muur en klimop. Zonder muur kruipt de klimop over de grond, met de muur reikt de klimop tot grote hoogte. Een kind heeft iets van stevigheid nodig om zich tegen af te zetten. Het gaat er niet om dat een kind in een bepaalde richting gestuurd wordt, maar meer dat het als het vrij wordt gelaten omvalt en niet kan groeien. Ik denk dat het groeien in wie je bent elke keer opnieuw gebeurt in het leven, in samenspraak met anderen.

Moet of mag die muur soms wel een bepaalde richting opduwen?
Ja misschien wel, daar kun je je dan ook weer tegen afzetten en zo jezelf vormen. Ook slechte voorbeelden kunnen vormend zijn en natuurlijk maak je als opvoeder fouten. We zijn ook kwetsbaar, dat maakt ons menselijk. Misschien is dat ook wel een spanning in de zoektocht naar het pedagogisch goede; dat het een streven of ideaal is, maar niet een norm vanuit een soort morele superioriteit. Want als je het over waarden hebt, doe je het dan zelf goed? En wanneer dan? Dat is voor mij ook wel een kernvraag geweest in die vijf jaar bij NIVOZ, ook vanuit mijn rol bij Onderzoek & Ontwikkeling. Doen we het goede en doen we het goede goed?

En, doen we het goede?
Dan moet je dus kunnen formuleren wat dat dan is hè?

Wanneer had je wel dat gevoel?
Het symposium met Gert Biesta naar aanleiding van het boek Wereldgericht onderwijzen – Biesta in de praktijk vond ik heel mooi, inclusief dat hele boekproces. We merkten dat het werk van Biesta op veel plekken geland was, maar docenten ook nog zochten naar hoe het te interpreteren of er vorm aan te geven. Dat dan onderzoeken, opschrijven en met elkaar delen is wel echt onze taak als vertalers tussen theorie en praktijk. Het helpt om met ideeën aan de slag te kunnen en draagt bij aan verbinding. Ook de onderwijsavonden en het onderzoek dat we doen met verschillende partners en in verschillende projecten vind ik daar mooie voorbeelden van.

Waar hoop je nog meer dat NIVOZ aan bijdraagt?
We zijn er voor het kind en de docent, waarbij het er elke keer over gaat hoe je gelijkwaardig en menswaardig onderwijs in kunt richten binnen de systemen die er in onze samenleving zijn. Het gaat aan de ene kant om het behartigen van het kindbelang en aan de andere kant om het sterken van de docent in de pedagogische opdracht en de professionele autonomie. Het is zo belangrijk dat we niet gaan zeggen hoe het moet maar dat we leraren empoweren om als sterke beroepsgroep hun eigen ruimte te gaan pakken. Echt dat emanciperende, waarbij het dan ook gaat over al die vragen en spanningen waar we het over gehad hebben. Dat je zelf die complexiteit gaat inzien en je daar via je eigen ontwikkelde oordeelsvermogen toe gaat verhouden.

En geef die kinderen een stem. Ik ben daarin ook wel beïnvloed door Bram Eidhof en Femke Kaulingfreks. Geef leerlingen handelingsperspectief, om zelf tot handelen te komen en het gevoel te krijgen grip te hebben en bestaande verhoudingen of systemen te kunnen doorbreken. Dat past ook bij de kritische pedagogiek waar ik me erg bij thuis voel. Die is misschien ook wat activistischer.

Mogen we bij NIVOZ ook wat activistischer zijn?
Radicaal vind ik een mooier woord, en dan radicaal in de nuance, zoals Taco Visser dat ook noemt. Dus niet in de zin van dit is het goede en zo moet het. Ik ben best radicaal, maar dan in het omarmen van de complexiteit.