Empathie en morele ontwikkeling

3 april 2018

Op de leeftijd dat bij een kind dingen als onrecht ten volle gevoeld worden, kan dat nog wel eens zorgen voor explosies van woede in huis. Dat ervoer ook Xandra van Hooff met haar dochter van zes. Het bracht haar bij een TED-talk van Rebecca Saxe over sociale cognitie. Lees Xandra’s verhaal en bekijk de TED-talk.

‘Stomme mama…!!’ De uitspraak van mijn dochter ging gepaard met een klap op mijn bovenarm. Ik zuchtte. Ik had hier geen zin in. Niet nu. Niet in de haast die we nog hadden om op tijd op school te komen. Al tien minuten waren we in een woordenwisseling verwikkeld en ik kreeg haar niet uitgelegd wat ik bedoelde…

Vaak wanneer ik ouders van HSP-kinderen vraag wat hun grootste problemen en zorgen zijn, komt naar voren dat rond de leeftijd van 4 tot 8 jaar er een piek is in onrechtvaardigheidsgevoelens en ofwel een directe of uitgestelde maar vrijwel altijd boze explosieve uiting daarvan.

“Overprikkeld” zeggen de meeste mensen dan. Het was even te veel. Veranderde regels, te veel prikkels. Het kind kon het allemaal niet aan. Maar wat ik zie wanneer ik goed luister naar deze voorvallen, en met name de vraag die ouders hierbij lijken te stellen, is ‘luister naar mijn kind. Luister en begrijp wat hij of zij bedoelt’….

Mijn dochter begreep mij niet…

Dat dit in de praktijk niet zo makkelijk is, ontdekte ik gisterochtend weer even toen ik ‘stomme mama’ werd genoemd, omdat ik simpelweg niet terug wilde draaien dat haar broertje vijf minuten op de tablet mocht als beloning voor het op tijd klaar zijn voor school. Hij had zijn boterhammen op, tas ingepakt, tanden gepoetst en schoenen aan. Hier in huis is al geruime tijd de afspraak dat wanneer dit zo is, er nog heel even op de tablet een filmpje gekeken mag worden als beloning.

Mijn dochtertje van zes jaar had echter iets anders in haar hoofd. Papa had de dag ervoor -nadat ze wel heel lang achter de pc hadden gezeten- gezegd dat het genoeg was. Zij had niet begrepen of dat dit voor die ene dag was of voor alle dagen en was van het ergste uitgegaan. Opschieten met boterhammen of aankleden was dus ook niet nodig, want er stond toch geen beloning tegenover.

Op het moment dat haar broertje zijn toestemming van mij kreeg, werd ineens de werkelijkheid heel anders voor haar. Er was blijkbaar wél de mogelijkheid om de tablet te verdienen. En zij had zolang getreuzeld dat dit op datzelfde moment onbereikbaar voor haar was geworden in de tijd die er nog restte.

Het drama in ons huishouden voltrok zich in heftige explosieve uitbarstingen. Van de klap die ik kreeg tot het weigeren mee te helpen met aankleden/schoenen aandoen tot aan de stille weerstand door midden op straat te blijven stilzitten en te weigeren nog een stap te zetten zonder alsnog haar door mij aangewurmde laarsjes te verwisselen voor de schoenen die ik uit zekerheid voor school toch nog maar had vastgegrepen.

Teruglopend naar huis bedacht ik me ineens dat ik laatst een TED-talk had gezien die deze situatie illustreerde. Die aangaf hoe mijn ‘onrechtvaardige’ beslissing haar broertje achter de tablet te laten en dit niet terug te draaien volkomen logisch was in haar brein. En of ze zou begrijpen als ik het haar probeerde uit te leggen.

Empathie en morele ontwikkeling

De Tedtalk was van Rebecca Saxe, een professor van de cognitieve neurowetenschappen in het departement van Brain and Cognitive Sciences aan het MIT. Ze is bekend om haar onderzoek naar de neurale basis van sociale cognitie en gaf hierover een lezing, waarin ze een klein beetje uit de doeken doet hoe kinderen dit systeem onder de knie te krijgen.

In een één-op-één setting werkte ze met kinderen en vertelde hun het verhaal van Ivan en Joshua, twee piraten met beide een kaassandwich. Ivan is de eerste piraat, ze laat deze vervolgens zien aan het kind waar ze mee aan tafel zit en zegt ‘Ivan legt zijn boterham bovenop de piratenkist’. Daarna speelt ze dat Ivan nog wel wat te drinken wil bij zijn lunch en even weggaat. Terwijl Ivan weg is blaast de wind de boterham op het gras. Dan komt de andere piraat, Joshua op het toneel. Ook Joshua houdt van boterhammen met kaas. En hij legt zijn boterham met kaas bovenop de piratenkist. Dan gaat ook Joshua weg om wat drinken te halen. Ivan komt terug en zegt: “Ik wil mijn boterham met kaas.” Dus welke denk je dat Ivan gaat pakken?

Lees de afloop op het blog van Xandra

De kracht van Xandra van Hooff ligt in het leggen van verbanden tussen mensen, relaties en systemen. Op haar bedrijfswebsite gavemensen.nl staat meer te lezen. 

Bekijk de TED-talk van Rebecca Saxe