“Elk kind heeft recht op de dag van vandaag” *

15 juni 2022

'Mag het kind het stuur ook loslaten? Stil blijven staan, dobberen of even weigeren te groeien? Leren is niet altijd een beweging vooruit of omhoog. Je kunt tot inkeer komen, of vol verwondering om je heen kijken. Even mens staan te wezen, te midden van al het andere leven op aarde.' Onderwijs heeft een intrinsieke waarde, zoals elke dag in het leven van een kind dat heeft. Leone de Voogd schreef een column over het recht op de dag van vandaag.

Dit verhaal is met toestemming overgenomen uit het juninummer van het vakblad Van12tot18.
 

Jarenlang heb ik mijn vriendenboekje van de basisschool bewaard. Vriendinnen noteerden er hun lievelingseten en toekomstdromen in. Toen het boekje niet meer rondging, beantwoordde ik ook zelf de vragen. Mijn liefste wens? ‘Kind blijven’.

Dat lijkt vreemd. Mijn ouders noemden mij vroeg volwassen, net als de leraren, die aan mij geen kind dachten te hebben. Volgens Gert Biesta zou onderwijs het verlangen moeten wekken volwassen in de wereld te staan: een manier van je tot het leven verhouden, die weinig met leeftijd te maken heeft. Juist dat verlangen ontbrak bij mij.

Ik was nieuwsgierig, wilde de wereld begrijpen en meedoen, maar uitnodigend was de volwassen wereld niet. De wereld moest gered, ook toen. Als het de volwassenen al niet lukte, hoe kon ik daar dan verantwoordelijkheid voor nemen?

Of zoals Froukje het verwoordt in haar hitsingle ‘Groter dan ik’:

De wereld staat in de fik
En ik zou het willen blussen
Maar het vuur is groter dan ik

Kinderen zijn de toekomst, zegt men. Die toekomst zou van alles vragen. Maar zijn wij het zelf niet, die onze dromen en angsten op een ongewisse toekomst projecteren? En iets vragen van onze kinderen? Kinderen zijn de volwassenen van de toekomst, hún toekomst. Vandaag zijn zij kind en vragen zij iets van ons. We delen de wereld, maar zij hoeven niet de gaten te vullen die wij laten vallen. Ze mogen óns ter verantwoording roepen en ervoor kiezen ons spelletje niet mee te spelen; geen radertje in het systeem te worden.

Vol goede bedoelingen discussieert het onderwijsveld over de rol van de leraar, de bestuurder, de politiek. We vliegen elkaar in de haren over de kwaliteit van het onderwijs en hoe je die bepaalt. Paniek over basisvaardigheden. Maar wie kinderen mee wil laten doen, probeert hun aan te reiken en hen te helpen ontwikkelen wat daarvoor nodig is. Dat is iets anders dan onze concurrentiepositie versterken in een strijd om de toren van Pisa. Of de economie nóg verder laten groeien, tot de aarde uit haar voegen barst. Liever focussen op sociaal-emotionele vaardigheden dan? Volgens wetenschappers zou dit leiden tot een vreedzamere en duurzamere wereld. Ook in dit denken dreigen kinderen het instrument te worden om volwassen puinhopen mee op te ruimen.

Mag het kind het stuur ook loslaten?

Kinderen zijn geen instrument. Niet voor de economie en niet voor de vrede. Het onderwijs heeft een maatschappelijke en pedagogische opdracht, maar is dat ook een opdracht aan het kind? Volgens het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind heeft ieder kind recht op goed onderwijs. Er staat niet dat elk kind een examen moet halen, een marktwaarde moet vertegenwoordigen, of een x aantal goede daden moet verrichten. Onderwijs heeft een intrinsieke waarde, zoals elke dag in het leven van een kind dat heeft.

Het recht op onderwijs wordt al te vaak een plicht. Om te presteren en te groeien. Kinderen moeten voldoen aan normen, door hoepeltjes springen of liefst daaroverheen: excelleren. Daarnaast vragen we ze eigen keuzes te maken, maar wel verstandig, vlot en efficiënt alsjeblieft. Het stuur wordt het kind zo dwingend in handen geduwd.

Mag het kind het stuur ook loslaten? Stil blijven staan, dobberen of even weigeren te groeien? Leren is niet altijd een beweging vooruit of omhoog. Je kunt tot inkeer komen, of vol verwondering om je heen kijken. Even mens staan te wezen, te midden van al het andere leven op aarde.

Wie redt ondertussen de aarde dan? Be the change you wish to see in the world. Deze kreet droeg ik als kind ook op mijn T-shirt. Als lijfspreuk, of als oproep aan de volwassenen? Wie wil dat kinderen in vrijheid en verantwoordelijkheid hun eigen plek vinden, zal zelf het goede voorbeeld moeten geven. Ben je als leraar of schoolleider een instrument? Een speelbal van de economie of van politiek paniekvoetbal? Of ben je er allereerst voor het kind?

In de kindertijd wordt de basis gelegd voor de rest van iemands leven. En onderwijs heeft een niet te onderschatten invloed. Niet voor niets probeer ik nu dáár het vuur te blussen. Maar misbruik die invloed niet.

Om nogmaals met Korczak te spreken: “Vergeet het kind niet als je de wereld wilt verbeteren”.

Leone de Voogd is ontwikkelingspsychologe en politicologe en werkzaam als wetenschappelijk medewerker bij NIVOZ. Daarnaast is ze als programmaonderzoeker betrokken bij het Whole Child Development programma.

* J. Korczak “Het recht van het kind op respect” Amsterdam, 2007