Een onderwijsconcept waarbij leraren 'in de wereld zijn'

30 mei 2018

Welke plaats heeft verwondering in het curriculum van de school? En in hoeverre is er ruimte voor onderbrekingen in het dagelijkse lesrooster? Alexandra Bronsveld liet zich inspireren op de High Tech High-scholen in de Verenigde Staten. Ze ziet vier kernbegrippen: waarden, vriendschap, verwondering, goed denken en dieper leren op de school. Over een onderwijsconcept waarbij leraren op een bepaalde manier 'in de wereld zijn'.

In een land hier ver vandaan aan de andere kant van de oceaan staat een school. Op deze school krijgen kinderen de ruimte om te groeien en te bloeien. Levensvragen, verwondering en levensecht leren staan centraal. Niet één uur in de week, maar verweven door het hele curriculum, ieder moment van de dag. Alexandra Bronsveld bericht over wat ze tegenkwam op High Tech High in San Diego in de Verenigde Staten.

In de week dat ik High Tech High (HTH) in september 2018 bezocht, ben ik op zoek gegaan naar het geheim van dit onderwijsconcept. Meteen de eerste dag ontdekte ik dat het niet zozeer gaat om een bepaalde pedagogische en didactische invulling van het onderwijs, maar om een doorleefde visie die het fundament vormt van alles wat de HTH-leerkrachten uitdragen en zichtbaar maken. In iedere vezel van de leerkrachten zijn de waarden van deze school verweven. Het pedagogisch-didactisch handelen wordt gevoed en vormgegeven vanuit deze doorleefde waarden. Het onderwijsconcept is opgebouwd vanuit een bepaalde houding van de leerkrachten, een bepaalde manier van 'in de wereld zijn'.

Wat houdt die houding concreet in? Hoe kan ik die houding zodanig omschrijven dat ik recht doe aan het onderwijs op HTH? In dit artikel ga ik de uitdaging aan met de wens een stap verder te komen in mijn omschrijving van het unieke van het onderwijs op HTH. Waar te beginnen? Ik ben op zoek gegaan naar iets waardoor die houding concreet werd, iets waardoor je heel even het gevoel hebt ‘ik kan het toch pakken’.

Tijdens het bezoeken van de lessen hoorde ik steeds bepaalde zinnen terugkomen. Het was een manier van spreken en taal, die motiveert, verbinding uitdrukt, aanzet tot denken en verwondering over het leven en de wereld stimuleert. Na vier dagen rondlopen op de verschillende locaties van HTH kon ik dat wat gezegd en gedaan werd in vijf  kernbegrippen onderbrengen: waarden, vriendschap, verwondering, goed denken en dieper leren. Deze kernbegrippen herkende ik zowel in de elementary, middle als highschool*. Die vijf categorieën licht ik hieronder toe door middel van concrete voorbeelden.

Waarden

Allereerst, hoe willen we omgaan met elkaar? En hoe organiseer je dat? In middle en high school zie je aan de wanden van de klaslokalen flip over vellen waarop klassen met elkaar afspraken hebben gemaakt. Bovenaan staat: What do we need? Op deze vellen vind je geen regels als ‘luisteren naar elkaar, niet achter iemands rug om praten’, maar kreten als: ‘support from teachers and group members, safe space to ask questions and ask for help, COMFORT!’ Een enkele keer hangen er lijsten met regels als ‘elkaar uit laten praten’, maar dan hangt er ook een lijst naast met ‘WHY do we need these?’ Op deze lijsten vind je woorden als: ‘happy, engaged, less overwhelmed, focused, to have a positive environment, feel encouraged to do better work’.

Ook in elementary school worden dergelijke lijstjes gemaakt en werken leerkrachten op creatieve wijze aan het trainen van een goede werkhouding. Leerlingen wordt gevraagd om een ‘Whole body listener’ te zijn, wat luisteren met je ogen, oren en hart betekent. In Nederland zie ik dit ook in klassen maar dan wordt de dimensie van het hart meestal niet genoemd. Als HTH leerkrachten leerlingen aanspreken dan is de taal die ze gebruiken niet gebiedend maar eerder uitnodigend. Een vraag die je vaak hoort in het kader van klassenmanagement is: 'Can we do a body check?' waarop alle kinderen weer even focussen op zichzelf en checken of ze nog een whole body listener zijn. Op HTH zijn regels en afspraken geen woorden op papier maar doorleefde uitdrukkingen van wat leerlingen en leerkrachten van waarde vinden.

Vriendschap

Contact en community building nemen een centrale plaats in binnen het curriculum. Hiertoe is Advisory in het leven geroepen: groepjes die onder leiding van een leerkracht een kleine familie vormen binnen de school. Advisory staat iedere dag op het rooster zodat de lijnen tussen de leerkracht/coach en de leerlingen kort blijven. Leerlingen kunnen hier alles kwijt over school en wat hen bezighoudt in het leven. En af en toe zijn er langere momenten voor Advisory ingeroosterd om leuke sportieve activiteiten met elkaar te doen die een positieve groepssfeer cultiveren. Een leerling vertelde dat er nauwelijks gepest wordt want ‘wie pest nou z’n vrienden?!’

Het idee van vriendschap en verbondenheid hoorde ik letterlijk terug in de klassen. Leerkrachten in elementary school spreken de kinderen aan met ‘friends’ en vragen bijvoorbeeld: ‘friends, who can help me?’ of ‘Can those two friends help clean up?’ Op de wanden kwam ik prikborden tegen met zinnen als: ‘We are a class family who believes in ourselves, is emphatic towards others etc.’

Voor de wat nuchtere Nederlanders is dit misschien het moment waarop ons het Sound of Music gevoel bekruipt: één grote happy family met een flinke scheut Amerikaanse gemaaktheid, het zal wel. Toch is dit niet wat ik op HTH zag. Ze kiezen bewust voor bepaalde waarden als gelijkwaardigheid, nieuwsgierigheid, empathie en authentiek werk, en werken met intervisie en projectontwerp protocollen die deze waarden borgen. Wat ik zag was vooral passie voor lesgeven en een diep geloof in de kracht van contact maken van mens tot mens.

Verwondering

Een derde kernbegrip is verwondering en de centrale plaats die dit begrip inneemt in dit onderwijs.

Dat begint al in elementary school met een ‘wondering wall’ waar de klas vragen verzamelt die de kinderen bezighouden in relatie tot het thema: ‘what puzzles us?’ In de week dat ik de school bezocht stonden de volgende vragen op het bord in de eerste klas: What makes us laugh? Why do we find some things funny? Een kleuterklas was bezig met het thema mieren en vroeg zich af: Why do ants come in our classroom? Will the ants come to our popcorn party? Een tweede klas (groep 4) verwonderde zich over tijd: How do clocks use gears? How did time begin? Can we tell time without the sun or a clock? In alle lokalen vind je stukken muur in de klas waarop de vragen van de leerlingen genoteerd staan en het beginpunt vormen van het thema. Verwondering wordt op deze manier in het onderwijs concreet en zichtbaar gemaakt.

Goed denken

Het vierde kernbegrip is ‘goed denken’. Al vanaf de eerste klas wordt denken gestimuleerd en expliciet gemaakt door  zinnen als: ‘Let’s put our thinking hats on’ of ‘You are doing a great job staying focused.’ En als een kind iets slims roept zegt de leerkracht: ‘That is such a good thinking strategy!’ Die nadruk op denken staat niet alleen centraal bij taal- en rekenlessen maar ook bij handvaardigheid. Voor het denken over het bouwproces worden bijvoorbeeld ‘stages of tinkering reflection’ gebruikt waarbij gekeken wordt naar creativiteit, inspiratie, momenten van frustratie en momenten die zorgden voor een doorbraak in het proces. Ook worden fouten gezien als een moment waarop onze hersenen een nieuwe verbinding leggen. De leerkracht vouwt dan de handen in elkaar en zegt ‘synapse’ (klinkt als snaps) om aan te geven dat er een nieuwe verbinding wordt gemaakt in de hersenen. De hele klas volgt door ook de handen in elkaar te vouwen en ‘synapse’ te zeggen. Hiermee wordt wat in de hoofden van de kinderen plaatsvindt expliciet gemaakt.

Diep leren

Het laatste, en misschien wel meest wezenlijke kenmerk, is ‘deeper learning’. Het onderwijs op HTH is project gestuurd. Er zijn geen vakken die naast elkaar gegeven worden maar er wordt gewerkt vanuit thema’s waarin verschillende vakken geïntegreerd zijn. Dit alles gericht op het ontdekken van je eigen passie. Om die passie te achterhalen reflecteren leerlingen op vragen als: ‘What are your hopes and fears? What struck you the most? What changed your way of looking at things?’ De innerlijke stem van leerlingen krijgt op deze manier een belangrijke plek in het onderwijs. Maar dat niet alleen. De overkoepelende vragen van de projecten hebben een existentiële laag. Larry Rosenstock, de grondlegger van HTH, vergeleek het proces van leren met kunst. Je hebt allereerst een kunstenaar die van allerlei beelden een object creëert, een kunstwerk. Naar dat kunstwerk wordt gekeken door een subject, een mens. De mens die naar het object kijkt geeft vervolgens betekenis aan het object  waardoor de oorspronkelijke betekenis van het object kan veranderen. In het onderwijs heb je leerkrachten die onderwijs ontwerpen, zij maken de leerstof maar tegelijkertijd zijn leerkrachten zich op HTH bewust van het feit dat de leerling zijn eigen betekenis verleent aan de lesstof waardoor hij mede creator wordt van die lesstof. Deze bewustwording levert overkoepelende projectvragen op die een beroep doen op de leerling als mens:

• How do you tell someone that the world is ending? A project to open the hood on climate change.
• How can we foster greater community interaction and engagement?
• Tell the story of your class as a whole on empathy. So use statistics as a lever to develop empathy for the other students in our math class.
• What characteristic exist inside you, and how do everyday life experiences support that characteristic.
• What does it mean to do math? How does origami inspire creativity, discovery and deeper understanding of math ideas?
• How does where you are effect who you are?
• How can I visually represent myself defending and standing up for who I am?

Leren en betekenisgeving zijn op HTH onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Rijke inspiratiebron

Het rondlopen in de verschillende scholen en het praten met leerlingen heeft me diep geraakt. Het niveau was hoog, de leerlingen waren betrokken, actief en maakten op een open manier contact. Dit onderwijs vorm en inhoud geven is het harde werk van een community waarin diversiteit gevierd wordt. Het vraagt om leraren die de eigen regie nemen, zelf op onderzoek gaan, kritisch samenwerken en een gemeenschappelijke taal delen. Het beste uit jezelf halen staat centraal en leerkrachten grijpen die uitdaging met beide handen aan. Die hoge mate van energie ben ik nog niet vaak tegengekomen in mijn werkende leven.

De discipline, de methodische manier van werken en de aandacht voor hogere orde denken op deze school kunnen een rijke inspiratiebron vormen voor scholen in Nederland. Het recept om deze uitdaging aan te gaan stond op één van de muren van HTH: be silly, brave en creative!  

Alexandra Bronsveld begeleidt als sparringspartner en trainer scholen in het primair onderwijs bij professionaliseringstrajecten en innovatie. Haar expertisegebieden zijn filosoferen met kinderen en leren voor het leven in de 21ste eeuw. Op donderdag 5 april 2018 gaf zij samen met Dick van der Wateren op de Hogeschool Leiden een masterclass over de plaats van verwondering en onderbreking in het curriculum van de school. 

*In de Verenigde Staten is het schoolsysteem anders ingericht dan in Nederland. Ze spreken ook wel van het K12 systeem: Kindergarden gevolgd door 12 schooljaren. Klas 1 t/m 4 (onze groep 3 t/m 6) vormen elementary school, klas 5 t/m 9 (groep 7, 8 en eerste twee jaar van onze middelbare school) vormen middle school en klas 10 t/m 12 (bovenbouw vo) vormen high school.
 

Most Likely to Succeed

Eerder schreef Johannes Visser (op De Correspondent) een artikel over de film Most Likely to Succeed, waarin een beeld wordt geschetst van High Tech High; Deze documentaire biedt een weloverwogen alternatief voor het onderwijs van de toekomst

De trailer:

Most Likely to Succeed Trailer from One Potato Productions on Vimeo.

*Elk jaar organiseert ervaren leerkracht en onderwijskundige Rikie van Blijswijk i.s.m. NIVOZ-platform hetkind inspiratiereizen naar the Essential Schools.