Een cadeau op het schoolplein: 'En het prachtige van onderwijzer zijn is dat het op papier van mindere schoonheid is dan lévend, in praktijk, in interactie'

25 juni 2019

Meester, ben jij verliefd? Patrick Looijen - gymdocent - staat op het schoolplein in de Utrechtse wijk Overvecht. Er ontspint zich een gesprek en een ontmoeting met een meisje van zo'n grote schoonheid, zo illustratief voor waar het onderwijs in een notendop volgens Looijen om draait: eigenheid en echtheid, vrijheid en betrokkenheid, kracht en kwetsbaarheid. Het is een verhaal vol pedagogische kernwaarden. 'En het prachtige van onderwijzer zijn is dat het op papier van mindere schoonheid is dan lévend, in de praktijk, in de interactie, in de relatie.'

'Meester, het is Valentijnsdag…’

Twee diepbruine ogen kijken me aan met een mix van pienter plezier en bijna onbedwingbare nieuwsgierigheid. Haar krullen zitten, op precies de goede plekken, net iets te speels. We staan naast elkaar, allebei onze handen in de zakken, kijkend naar het pleinspelletje dat zich voor ons afspeelt en af en toe naar elkaar. Iets in mij vermoedt dat dit gesprek-in-de-dop de nodige aandacht verdient…

Vanuit de master PESP leerjaar 1 kreeg ik als student voor het vak ‘De sportpedagogische professional maakt het verschil de opdracht om een ‘position paper’ te schrijven. De verleiding is groot om meteen de diepte in te duiken aan de hand van grote inspirators op het gebied van de pedagogiek. Toch weerstaan we die verleiding nog even. Voordat we nauwkeuriger gaan kijken naar diepe beweegredenen die opborrelen en resoneren vanuit de theorie gaan we eerst deze, recent plaatsgevonden gebeurtenis, zich laten ontspinnen; omdat júist onderwijs ook vraagt om aandacht voor de kracht van het vertellen en beluisteren van verhalen:

‘Ben jíj verliefd?’, vraagt ze.

Ik ken haar nog niet zo lang. Haar naam weet ik nog niet. Ze intrigeert me; haar vaal-roze joggingbroek steekt af bij de twee bruine laarsjes die ze eronder draagt. Haar beige jas, inclusief nep-bondkraag past prima in deze setting, ondanks het bleke zonnetje wat van deze Valentijnsdag nog nét geen lentedag maakt.

- ‘Jazeker!’, antwoord ik.

Snel bewandel ik in mijn hoofd alle mogelijke routes en nooduitgangen die ik zou kunnen benutten. Ik sta hier immers op een relatief onbekend plein, met relatief onbekende kinderen. Deze locatie bezoek ik pas een halfjaar, dit in tegenstelling tot mijn eigen locatie waar ik al twaalf jaar kind aan huis ben.

‘Op wie?’, vraagt ze.

Overvechtse meiden zijn slim. Zij beheersen dit schaakspel beter dan dat ik dat doe. Blufpoker, iets wat normaal gesproken best een optie zou zijn, is hier niet op zijn plaats. Hier proeven ze wat echt is. Hier heeft men het peuteren, dwars door de laagjes zelfbescherming heen, tot kunst verheven. Hier overleeft nep niet.

- ‘Op Gino’, zeg ik.

Die had ze niet zien aankomen; een snelle blik naar links, een oogtrilling en vliegensvlug herstel verraden, dat mijn antwoord als verrassing kwam. Stiekem geniet ik van dit moment. Blijkbaar was het raak. De rollen switchen ogenblikkelijk; so let’s dance!

‘Dat is een jongen!’, zegt ze.

- ‘Klopt’, zeg ik.

‘Dan ben je homo’, zegt ze zelfverzekerd.

- ‘Wat knap dat je dat weet’, glimlach ik.

‘Ik vind dat niet erg hoor’, zalft ze.

Ontroering overvalt me. Ik ben even stil. Dit is het Overvecht waar ik zo van hou. Ze verrast mij, op haar beurt. Deze wonderschone dame uit groep vijf of zes; die, als hobby, jongens trollt totdat ze breken, gewoon omdat het kan. Deze vrijgevochten rebelse dame; straat-royalty, kiest ervoor om náást mij te zijn. En dat terwijl er vrij weinig meer te peuteren valt. Ze had de prijs van mijn kwetsbaarheid kunnen incasseren en als buit kunnen verdelen onder eenieder die daar belang bij had. In plaats daarvan ís zij er; delend in de kwetsbaarheid.

Dit waargebeurde verhaal illustreert in een notendop waar onderwijs voor mij om draait. Eigenlijk formuleer ik het daarmee nog te nauw: illustreert in een notendop waar het leven voor mij om draait. Recent heb ik een manifest opgesteld voor het vak 'integrale leerlijn' op de master PESP. Dat vond ik een mooie exercitie. De opbrengsten van dat manifest, waarin ik zes (pedagogische) kernwaarden heb geformuleerd die voor mij van essentieel belang zijn, geeft de volgende opsomming:

Eigenheid en Echtheid

In mijn omgeving zet ik mensen aan om inzicht te geven in hun diepste zelf. Ik vind het prachtig als mensen dat op een originele en karakteristieke manier doen. Dat maakt de wereld mooier.[ii]

Vrijheid en Betrokkenheid

Vrijheid is vrijwillig kunnen kiezen om deelgenoot te zijn van iets of/bij iemand, bijvoorbeeld van liefde en leed. Betrokkenheid is er daadwerkelijk voor kíezen om deelgenoot te zijn.[iii] In mijn omgeving is het belangrijk dat die twee naast elkaar bestaan: iets niet hoeven doen en het tóch doen; omdat je dat wil.

Kracht en Kwetsbaarheid

Voor eigenheid, echtheid, vrijheid en betrokkenheid is moed en kracht nodig. Dat is niet hetzelfde als het uitbannen of ontkennen van angst. Kracht is het risico aanvaarden om kwetsbaar te zijn. Om angst, schaamte, en twijfel te onderkennen, uit te spreken en mee te laten wegen. Kracht is te midden van kwetsbaarheid een daad stellen, een besluit nemen, te kiezen met alle risico’s van dien.[iv]

Als een van de meest prangende vragen van een pedagoog is ‘waartoe leiden wij op?’ dan is de bovenstaande opsomming mijn antwoord. En het prachtige van onderwijzer zijn is dat het op papier van mindere schoonheid is dan lévend, in de praktijk, in de interactie, in de relatie.

Het doet ertoe… Het doet ertoe, dat zij en ik ervoor kiezen om eigenheid te tonen. Dat we er staan. Staan in de fysieke zin van het woord, maar ook staan in de meer filosofische zin van het woord. Dat wij zijn, handelen, denken, spelen als de puurste versie van onszelf. Op een manier die ons uniek maakt, op een manier die ons betekenisvol maakt voor onszelf en onze omgeving; eigen en écht.[v]

Het doet er toe… Het doet ertoe, dat zij en ik daar in vrijheid zijn; dat we er net zo goed niet hoeven zijn. Dat wij de keuze hebben om dat kwetsbare gesprek achterwege te laten. Dat wij kiezen om het níet achterwege te laten. Omdat we betrokken willen zijn. Nieuwsgierig naar de ander. Niet afstandelijk, niet comfortabel, niet langstrekkend aapjes kijken vanuit een comfortabele bus. Maar plaats-innemend; durven om naast (of misschien wel in) de ander z’n schoenen te staan, ook als dat een beetje onwennig en ongemakkelijk is.[vi]

Het doet ertoe… Het doet ertoe, dat we de kans lopen om keihard op ons gezicht te gaan. Dat onze kwetsbaarheid botst op een muur van onbegrip en zelfbescherming. Het vraagt moed en kracht van dit meisje om de meester te vragen of hij verliefd is. Het vraagt moed en kracht van een meester om te vertellen dat hij homo is. Beiden aanvaarden we het risico om kwetsbaar te zijn, om te worden afgewezen in onze initiatieven. Die stap (h)erkennen we wellicht bij elkaar. Blijkbaar weten we intuïtief dat die kracht en die kwetsbaarheid een prachtig fundament is om op te staan.[vii]

Blijkbaar weten we intuïtief dat kracht en kwetsbaarheid een prachtig fundament is om op te staan.

Ons gesprek gaat verder:

‘Dat vind ik lief, ik snap het ook wel als sommige kinderen het een beetje vreemd vinden’, zeg ik.

- ‘Ik ook’, zegt ze, ‘sommige mensen schamen zich ervoor.’

‘Ik niet, maar het ligt er ook aan waar je in gelooft’, zeg ik.

-’Ja… van mijn geloof mag het niet’, zegt ze.

‘Wat is jouw geloof?’, vraag ik. ‘Ik ben moslim’, zegt ze.

‘Ik ken ook een Turkse homo, hij is ook moslim, dat lijkt me best ingewikkeld’, zeg ik.[viii]

-’Ja… dan moeten ze soms het huis uit’, zegt ze.

‘Mijn papa en mama vonden het ook ingewikkeld, die zijn ook erg gelovig, maar ik ga op bezoek mét Gino samen, dat is geen probleem.’

-‘Dat is wel goed’, zegt ze.

Ik probeer ons gesprek mooi af te ronden en mompel wat zinnen over wat ik zou doen als ik op een knop kon drukken en dat het dan allemaal anders zou zijn. Dat ik zou drukken als het om het verdriet van anderen gaat, maar dat ik niet zou drukken als het om mijn eigen geluk gaat, omdat ik gelukkig ben met hoe het is.

Ik sla de plank een beetje mis… Ze haalt haar schouders op en huppelt ervandoor. Ik stap ook op, ik neem de eerst tree op een trap van roze wolkjes en beland in een hemels comfortabele mist. Als je het niet erg vindt, blijf ik daar nog even voordat ik mijn cape weer goed sjor en met een bloedgang de werkvloer weer op kom vliegen.

‘Als de hemel valt, de hemel valt

De druk op God wordt groter

en ze draagt het allemaal

Maar als de hemel valt,

Zullen we het samen moeten dragen[ix]

en kunnen zij en Allah samen even weg’

Typhoon (2014) 
 

Patrick Looijen (1981) is opgeleid aan de CALO (docent Lichamelijke Opvoeding) en is momenteel bezig de masteropleiding Physical Education and Sport Pedagogy (PESP) te voltooien.
 

Literatuurlijst:

• Biesta, G. (2015). Het prachtige risico van onderwijs (5e ed.). Culemborg, Nederland: Uitgeverij Phronese.
• Brown, B., & Van der Horst, M. (2016). De kracht van kwetsbaarheid: heb de moed om niet perfect te willen zijn (5e ed.). Utrecht, Nederland: Bruna Uitgevers B.V.,
• Kelchtermans, G. (2012b). De leraar als (on)eigentijdse professional. Geraadpleegd van https://www.onderwijsraad.nl/upload/documents/publicaties/volledig/notitie-kelchtermans-ku-leuven-20120250_1029.pdf
• Latour, B. (2004). Why has critique run out of steam? From matters of fact to matters of concern. Critical Inquiry, 30. Geraadpleegd van http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/89-CRITICAL-INQUIRY-GB.pdf
• Typhoon (2014). Hemel Valt [Recorded by Typhoon].On Lobi Da Basi [LP]. Baarn: Top Notch. (17 juni 2014)
• De Winter, M. (2017). Pedagogiek Over Hoop (Het onmiskenbare belang van optimisme in opvoeding en onderwijs)