De participatiepedagogiek

24 januari 2018

Joop Berding beschrijft de historische wortels van Korczaks participatiepedagogiek en een drietal kernbegrippen uit diens omvangrijke werk: respect, rechtvaardigheid en participatie. Aansluitend plaatst hij enkele kanttekeningen bij de praktijk van 'burgerschapsopvoeding' in het huidige basisonderwijs. 'Praten met kinderen niet over hoe ik wilde dat zij zouden zijn, maar over hoe zij willen en kunnen zijn’.

De Pools‐joodse arts, schrijver en pedagoog Janusz Korczak (1878‐1942) is een van de grondleggers van participatieve opvoeding. Gedurende zijn meer dan dertigjarige betrokkenheid bij de opvoeding van (wees)kinderen, ontwikkelde Korczak zijn 'pedagogiek van het respect'.  Al in zijn eigen tijd werd hij erkend als een voorvechter van de rechten van het kind. In het Verdrag over de Rechten van het Kind (1989) zijn de sporen van Korczaks denken duidelijk te herkennen. Hij introduceerde in het weeshuis onder andere een parlement en een kinderrechtbank om zijn ideeën in de praktijk vorm te geven.

‘Janusz Korczak’ was de ‘nom de plume’ van de in 1878 in een geassimileerd Pools‐joods middenklassengezin geboren Henryk Golszmidt. Hij nam zijn pseudoniem aan ter gelegenheid van een schrijfwedstrijd. Na een door ziekte en afzondering getekend leven, besloot de jonge Henryk zich aan de geneeskunde te wijden. Hij volgde een opleiding tot arts en was daarna maatschappelijk en politiek actief in zijn vaderland dat toen nog onder het grote Russische tsaristische rijk viel. Aansluitend volgde hij de opleiding tot kinderarts die hem onder andere in Londen en Parijs bracht waar de ‘state of the art’ op dit gebied werd gedoceerd.

Hij vestigde zich als huisarts in Warschau waar hij de gewoonte ontwikkelde de rijke families flink te laten betalen zodat hij de arme gratis kon helpen. Korczaks wetenschappelijke en empirische vorming tot arts heeft een grote invloed op zijn kijk op de opvoeding en op zijn praktisch handelen gehad. Hij observeerde kinderen van alle leeftijden intens en legde zijn waarnemingen vast in honderden ‘portretten’.

Zijn eerste pedagogische ervaringen deed Korczak op als groepsbegeleider in de jaren 1904 tot 1908. Hij begeleidde groepen Warschause ‘bleekneusjes’ bij hun zomervakantie van een maand op het platteland. Zijn ervaringen beschreef hij in het derde deel van zijn magnum opus ‘Hoe houd je van een kind’ uit 1919/1920 (geschreven tijdens de Pools‐Russische oorlog waarin hij aan het front als arts‐soldaat diende).

In dat deel, ‘Vakantiekolonies’, beschrijft Korczak (1986, p. 179‐201) met een zichzelf niet ontziende eerlijkheid hoe hij in eerste instantie mislukte als groepsopvoeder. Voor dieper inzicht in wat het betekent om ‘opvoeder’ te zijn is deze lectuur van onschatbare waarde. Korczak legt de oorzaak van de mislukkingen en de teleurstellingen niet bij de kinderen maar bij zijn eigen gebrek aan seriositeit, aan verantwoordelijkheidsbesef en aan zijn onvermogen zich werkelijk in de kinderen in te leven. Pas toen een gewelddadig incident dreigde, greep hij in en arrangeerde een gesprek met de kinderen. Op dat moment sprak hij, zoals hij zelf zegt, niet langer tegen de kinderen maar met hen: ‘ik praatte niet over hoe ik wilde dat zij zouden zijn, maar over hoe zij willen en kunnen zijn’  (Korczak, 1986, p. 188).

Lees hier verder (pdf)

Joop Berding is pedagoog. Van 1996 tot 2014 was hij bestuurslid van de Janusz Korczak Stichting. Hij schreef veel over opvoeding en onderwijs, o.a. ‘Ik ben ook een mens’ (2018, 2^e druk) dat behalve Korczak ook Dewey en Arendt behandelt. Meer informatie op www.joopberding.nl.

Dit artikel is eerder verschenen als:

Berding, J.W.A. (2011). Opvoeding, participatie en burgerschap. De inspirerende visie van Janusz Korczak. In N. Broer, H. de Deckere, M. Meer, T. Notten & J. Stakenborg (red.). Grenzeloze pedagogiek tussen wetenschap en praktijk (pp. 75-84). Gouda: VBSP.