De eerste stappen naar kindgericht onderwijs

26 november 2016

'Er zijn kansen voor kindgericht onderwijs waar pedagogische doelstellingen centraal staan', meent onderwijsadviseur Machiel Karels. In dit artikel laat hij zien hoe je kindgericht onderwijs vorm kan geven, beginnend bij de unieke ontwikkelingsroute van elk kind. 'Een transitie is allereerst gericht op het veranderen van de manier van kijken naar ontwikkeling en leren.'

Samenvatting

Het eerste deel van deze artikelenserie heet "Het leerstofjaarklassensysteem is failliet". In dit tweede deel wordt beschreven hoe je kindgericht onderwijs vorm kan geven. Wat is eigentijds en kindgericht onderwijs en aan welke doelen je dan kunt werken? Welke middelen kunnen ingezet worden om die doelen te bereiken? En hoe kun je dat onderwijs organiseren?

Mentale beelden

Het is vooraf belangrijk om te bedenken dat een groot deel van de huidige onderwijskundige generatie is opgegroeid met mentale beelden van vergelijken en beoordelen. We dénken in termen als ‘achterstandsleerlingen’ en ‘ontwikkelingsvoorsprong’.

Een transitie van het leerstofjaarklassensysteem naar meer kindgericht onderwijs is dus allereerst gericht op het veranderen van de manier van kijken naar ontwikkeling en leren. Wanneer er nieuwe werkvormen en organisatiemodellen worden ingevoerd zonder die verandering van denken, mist de innerlijke drive en het noodzakelijke fundament.

Concreet: zolang je als leerkracht nog denkt in termen als ‘zwakke leerlingen’, ‘laagst presterende kinderen’ of ‘de bovenkant van de groep’, zit het leerstofjaarklassensysteem nog als mentaal model in je hoofd. Een ander organisatiemodel waarbij de kwaliteiten van ieder kind centraal staan, wordt dan als een ‘maniertje’ gebruikt en loopt het gevaar te mislukken.

'Leraren zijn opgegroeid met mentale beelden van vergelijken en beoordelen.'

Tien bouwstenen van kindgericht onderwijs

Kindgericht onderwijs kan op allerlei manieren vorm krijgen. Het gemeenschappelijke is wel steeds dat de ontwikkeling van de mogelijkheden van alle leerlingen het uitgangspunt is. Vanuit de kindgerichte principes bouwt iedere school het eigen onderwijs op. Dit artikel beschrijft tien bouwstenen van kindgericht onderwijs.

1. Elk kind is uniek

Neem de kwaliteiten en ontwikkelingsbehoeften van het kind als uitgangspunt bij de inrichting van het onderwijs. Elk kind is uniek en heeft dus feitelijk ook een eigen, unieke ontwikkelingsroute nodig. Erken de leerlingen in hun eigenheid en specifieke kwaliteiten, dan zullen zij zich harmonieuzer ontwikkelen dan wanneer er op dat vlak allerlei frustraties zijn.

2. Stel de persoonsontwikkeling centraal

Richt je allereerst op de persoonsontwikkeling van de kinderen. Zorg ervoor dat ze zich kunnen ontwikkelen tot autonome en verantwoordelijke personen. Zij kunnen dan hun plek innemen in de maatschappij en daarbij de verantwoordelijkheid nemen die op hun pad komt.¹  Bij deze persoonsontwikkeling neemt de ontwikkeling van een moreel kompas een centrale rol in. Leven is kiezen en keuzes maak je met je morele kompas.

De persoonsontwikkeling hangt sterk samen met de mate waarin de omgeving het mogelijk maakt om verantwoordelijk te zijn. Je speelt daarin als leraar met je opvattingen hierin dus een belangrijke rol en deze rol is niet door een computer te vervangen. De zaken waar het echt om gaat in het onderwijs, zijn van alle tijden en zijn niet te vervangen door computers of andere technische middelen.²

'Kinderen moeten zich kunnen ontwikkelen tot autonome en verantwoordelijke personen.'

3. Stimuleer de metacognitieve vaardigheden

Stimuleer de ontwikkeling van de metacognitieve vaardigheden. Deze vaardigheden hebben betrekking op het evalueren van de eigen prestaties en het bewust omgaan met sociale situaties. De 21e-eeuwse vaardigheden³ impliceren feitelijk de metacognitieve vaardigheden of zo je wilt de executieve vaardigheden⁴. Het gaat er in ieder geval om dat je naast cognitieve doelen aandacht hebt  voor doelen op het vlak van de vaardigheden en de persoonlijkheid. Mensen zijn sociale wezens en het belang van samenwerken en functioneren in relaties met anderen is van alle tijden.

Lees verder.

Machiel Karels is oprichter en algemeen directeur van Wij-leren.nl en daarnaast onderwijsadviseur bij de Lerende School.