De 15-kilometerleerweg, over '100 dagen voor de klas'

27 mei 2020

De VPRO tv-documentaire ‘100 dagen voor de klas’ doet verslag van de reis van Tim en Nicolaas die in het pre-coronatijdperk 100 dagen lesgeven op een VO-school. Wat een geweldig vak is dat onderwijs, wat een mooie mensen kom je daar tegen, voor de klas, erin en erboven. Dit is leven, dit is waarom Jan Ruigrok, expert veilig pedagogisch klimaat, er in 1978 voor koos leraar te worden. Maar waarom moet hij dan toch de neiging onderdrukken die treurbuis bij tijd en wijle uit pure droefenis uit het raam te gooien?

Genieten doe ik van die twee kerels én van hun leerlingen en collega’s: krachtige, worstelende en ontroerende mensen. Wat me intens verdrietig maakt, is dat alles en iedereen in een keurslijf wordt gedwongen waar ik steeds meer vraagtekens bij zet. Of waarvan ik op rebelse momenten denk, daar klopt geen ene hout van.

Tim en Nicolaas zijn helden in hun rol van jonge, sympathieke cowboys die van meer ervaren rotten leren hoe ze het vee binnen de corral kunnen houden. Ze zijn helden in de definitie van Socrates: mensen die doen wat nodig is, ondanks hun bange zelf. En wat een geweldige helden zien wij in deze tijden opstaan. En wat zijn we ineens meer dan we ooit van onszelf verwachtten, in staat heldendom te zien en te erkennen!

In Tim en Nicolaas herken ik mezelf in het begin van mijn onderwijscarrière die eind jaren 70 op de mavo op Rotterdam Zuid begon. Ik voel plaatsvervangende euforie als het die mannen lukt contact te maken met hun leerlingen. Ik geniet als ik hen zie genieten met en van hun leerlingen.

Tegelijkertijd doet het me realiseren dat er in meer dan veertig jaar in feite helemaal niets is veranderd. Leerlingen zitten in een eeuwenoude busopstelling in de klas en worden, meestal liefdevol, gedrild op een manier waar hondentrainer Martin Gaus een punt aan kan zuigen. Leraren dragen kennis over, geleid door van hogerhand opgelegde, toetsbare doelen en eisen. 'Bij mij kun je een hoop leren: wacht maar tot je later groot bent, dan heb je er veel aan.' En dat terwijl de wereld zo onvoorstelbaar aan het veranderen is.

De school als kennisinstituut krijgt een andere functie. Kennis is achterhaald op het moment dat de schoolboeken van de persen rollen. Wie kennis voor later centraal stelt, is gedoemd tot leerachterstanden. Niemand die anno 2020 weet hoe de wereld er over 5, 10 of 20 jaar uitziet. Laat staan dat je dan wat hebt aan al die feitenkennis die je nu krijgt aangereikt van al die geweldige en betrokken vakdocenten. Wat leerlingen zich later herinneren zijn niet de feiten, maar de waardevolle levenslessen en een hand op de schouder die ze van hun leraren in werkelijk contact hebben ontvangen.  

We zijn hard bezig vorm te geven aan de 1,5 meter-maatschappij. Wat mij betreft gaan scholen voor de 15-kilometer-leerweg: stuur leerlingen goed voorbereid de wereld in, geef hen volop mogelijkheden en kennis om uitdagingen te overwinnen, risico’s te durven aangaan, moed aan de dag te leggen en zichzelf en anderen tegen te komen. Bereid hen zodanig voor dat ze de held in zichzelf kunnen ontdekken. Laat de school in deze bloedspannende onzekere wereld een veilige basis zijn waar ze op school voorbereid worden, rust en veiligheid vinden en waar ze wijze leraren, mentoren en medereizigers ontmoeten. Een plek waar ze worden toegerust de grote boze wereld in te trekken, uitgeluid door een luid zingende Cat Stevens:

Ooh baby, baby, it's a wild world
It's hard to get by just upon a smile, girl

Nadat ze hun 15 kilometer leerweg hebben afgelegd staan er op school onmisbare Nicolazen en Thomassen (m/v) klaar die hen helpen hun ervaringen een plek te geven. Mannen en vrouwen die geleid worden door levenswijsheid en mensenkennis, aangevuld met een gezonde dosis feitenkennis die ze niet te beroerd zijn in te zetten als de leerling daar behoefte aan heeft. De school als veilige basis en plek waar leerlingen toegerust worden en na hun reis kunnen reflecteren op al die ervaringen die ze buiten school hebben opgedaan. Leren is niet meer het opslaan en reproduceren van feiten, zelfs niet het opdoen van ervaringen. De essentie is voorbereiden, ervaren en daarna het reflecteren op die ervaringen en die in je leven integreren.

‘Mooi verhaal Jan’, hoor ik je zeggen, ‘maar hoe doe je dat in de praktijk, dan loop je toch tegen ik weet niet hoeveel bezwaren op?’

Het beantwoorden van die vraag is een sprong in de valkuil van de leraar als wijsneus die pretendeert het antwoord op moeilijke vragen in huis te hebben.

Waar het weten centraal stond, staan we nu voor de uitdaging het niet-weten te omarmen. Stel dat we het lef hebben te erkennen dat we zelf ook simpele zoekers zijn die het ook allemaal niet weten; realiseer je dan de wijsheid en creativiteit die er kan vrijkomen, bij ons en bij onze leerlingen. Realiseer je wat voor lef je als leraar moet hebben om het niet-weten te omarmen. Én welke risico’s je moet durven aanvaarden.

Antwoorden op de vraag hoe jij vorm kunt geven aan jouw 15 kilometer-lange-leerweg, mocht je dat überhaupt willen, heb ik niet. Zelf laat ik me leiden door de kernwoorden Hoop, Humor en Herstel. Laat maar weten als ik je nieuwsgierig heb gemaakt.

And I grew strong
And I learned how to get along

(Gloria Gaynor)

Jan Ruigrok is oprichter van Rigardus en ECHO, het Expertisecentrum voor Herstelrecht in het Onderwijs.

Deze blog is tot stand gekomen i.s.m. met KPC Groep, waaraan Jan als trainer verbonden is, en overgenomen met toestemming.