Bedachtzaamheid na Actie. Leraar willen zijn vanuit een krachtig collectief
12 februari 2020
‘De professionele identiteit van de leraar is teveel afhankelijk van externe druk. De leraar moet zijn blik kunnen richten op veiligheid en feedback van de leerlingen. De leerkracht weet wat ertoe doet.’ Op donderdag 30 januari hield Mascha Enthoven haar lectorale rede Bedachtzaamheid na Actie. Leraar willen zijn vanuit een krachtig collectief aan Hogeschool Inholland in Haarlem. Haar rede werd muzikaal begeleid met muziek van docent-onderzoeker Peter Elshout.
Ik zie jou
In haar verhaal vertrekt Enthoven vanuit het perspectief van het kind. Ze werpt vragen op als: Hoe beleeft het kind zijn wereld en de samenleving buiten de school? Nodigt die wereld het kind uit? Ze spreekt in dit verband over de ‘wereld- en routekaarten’ van het kind.
Vervolgens gaat ze naar het perspectief van de leraar. ‘De leraar ontmoet een grote diversiteit aan leerlingen. In het herkennen en afstemmen op de diverse schakeringen schuilt de professionaliteit van de leraar’, aldus Enthoven. Het handelen van leraren formuleert Enthoven in lijn met Biesta als ‘betrokken handelen’. ‘De leraar handelt vanuit een grotere opdracht: de volwassenheid van de leerlingen’. Volgens Enthoven zet de leraar een groot instrumentarium aan eigenschappen etc. in; dit alles vanuit de ervaring van zorg voor het kind.
Enthoven onderbreekt haar verhaal en docent-onderzoeker Peter Elshout brengt het lied Ik zie jou ten gehore.
Ik zie jou.
Ik kan het gat niet dichten dat zo vroeg geslagen is.
Maar ik zie jou.
En hoop dat dat voldoende is.
Wat ertoe doet
Enthoven vervolgt met de maatschappelijke eisen en verwachtingen aan het onderwijs. Volgens haar vergroot de druk op rankings de ongelijkheid in het onderwijs. Zo zouden rankings bijvoorbeeld leiden tot het mijden van leerlingen die Cito-scores omlaag kunnen halen. ‘De professionele identiteit van de leraar is teveel afhankelijk van externe druk’, aldus Enthoven. ‘De leraar moet zijn blik kunnen richten op veiligheid en feedback van de leerlingen. De leerkracht weet wat ertoe doet.’
Enthoven onderbreekt opnieuw haar verhaal en Elshout brengt het lied Wat ertoe doet ten gehore.
Wat ertoe doet, kent geen getal,
vlucht voor de taal die haar grijpt.
Wat ertoe doet, is grenzeloos mooi,
maar smelt zodra je begrijpt.
Was het goed wat ik deed?
Wat is er nodig om te kunnen doen wat ertoe doet? Volgens Enthoven moet je als leraar de blik in de juiste richting kunnen werpen: de pedagogische opdracht als afspiegeling van het betrokken handelen van de leerkracht. Ze definieert de pedagogische opdracht als volgt: ‘Het bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen tot volwassenen die met kennis, kunde, verantwoordelijkheid en in verbondenheid met anderen in de wereld kunnen en willen zijn.’
Enthoven beschouwt Pedagogische Tact als vehikel tussen het betrokken handelen en de ruimte daaromheen (de ‘buitengebieden’). Pedagogische tact gaat namelijk zowel over handelen in het moment (betrokken handelen) als innerlijke bedachtzaamheid (een analyse van geleefde ervaringen).
Enthoven onderbreekt een laatste keer haar verhaal en Elshout brengt het lied Soms kom ik ze tegen ten gehore.
Was het waar wat ik zei?
Was het goed wat ik deed?
Nu ik zie hoe je staat op jouw zelf uitgestippelde levenspad,
ben ik trots op de rol die ik in jouw verhaal had.
‘Was het goed wat ik deed?’ Een goede leraar vraagt zich dit veelvuldig af, stelt Enthoven. Zij pleit voor (onderzoeksmatige) collectieve reflectie op de ervaring van de leraar. Ze onderscheidt drie functies van onderzoekend vermogen voor het onderwijs:
- Bedachtzaamheid op het betrokken handelen (‘de reflectieve leraar’)
- Ondersteuning en bescherming van het betrokken handelen (‘de onderzoekende leraar’)
- Ontwikkelen van kennis ten behoeve van de ondersteuning van het betrokken handelen (‘de leraar als onderzoeker’)
Collectieve reflectie geeft ruimte in denken en handelen, zo concludeert Enthoven.
Verder lezen
Lectorale rede ‘Bedachtzaamheid na Actie. Leraar willen zijn, vanuit een krachtig collectief’
Reacties