Andere tijden

1 maart 2021

'Al lezend is het niet echt moeilijk om het grote verschil te zien tussen die 19e-eeuwse schoolmeester en zijn opvolgers in de 21e eeuw', schrijft Peter Boer na het herlezen van De Schoolmeester van Božena Němcová uit 1859. Hij deelt zijn korte impressie van de novelle.

Nog even en de school gaat weer helemaal open. Als ik het raam op mijn kamer openzet kan ik de leerlingen op het schoolplein weer horen. Ik hoef niet op de klok te kijken om te weten hoe laat het is. Het speelkwartier is begonnen. Een geluid dat zo vertrouwd is.

Vandaag lees ik nog een keer De Schoolmeester van Božena Němcová (Alservorstadt 1820 – Praag 1862). Een ontroerende lofzang op een dorpsonderwijzer van het type dat al heel lang niet meer bestaat. Hij leert zijn leerlingen de belangrijkste zaken des levens die golden in de tijd dat Němcová haar herinneringen opschreef. De schoolmeester staat bij iedereen in hoog aanzien. Hij is de wijze man van het dorp bij wie iedereen kan aankloppen. Hij weet hoe de wereld in elkaar steekt en opent voor zijn leerlingen met veel gemak de wereld van muziek, natuur en literatuur. De gedroomde schoolmeester. ’Zo moet onderwijs zijn!’ lijkt Němcová te willen zeggen.

Al lezend is het niet echt moeilijk om het grote verschil te zien tussen die 19^de -eeuwse schoolmeester en zijn opvolgers in de 21^ste eeuw. De school waarop de schrijfster haar herinneringen baseerde bestaat niet meer, maar in de voormalige onderwijzerswoning aan de Ulice Boženy Němcové 9 in Česká Skalice is in 1962 een reconstructie gemaakt van een het klaslokaal zoals door haar beschreven. Sta je eenmaal in haar oude klas, dan maak je een sprong in de tijd. Een tijd waarin het huidige  onderwijs met al zijn rapporten, Cito-toetsen, tienminutengesprekken en passend onderwijs nog ver weg was. Voor iedereen die iets met het onderwijs te maken heeft, en daar vast ook wat van vindt, is het lezen van deze novelle uit de 19^de eeuw wellicht een troost.

Ik vind het een mooi verhaal. Němcová adoreert haar schoolmeester. De hoofdonderwijzer staat ook voor haar in hoog aanzien. Hij lijkt onaantastbaar.

Een klein verhaal als dit; sneeuwt gauw onder in een lawine van andere boeken. Daarom deze ode aan een vergeten schrijfster van een prachtige novelle met herinneringen aan haar dorpsschool.

De novelle kent veel vertalingen en zou anno 2021 een bestseller worden. Milan Kundera noemde Němcová de moeder van het Tsjechisch proza; de Tsjechen noemen haar liefkozend de Moeder der Tsjechische literatuur. Het werk van Němcová is in meer dan 20 talen vertaald. De novelle verscheen voor het eerst in 1860 in het Tsjechisch als Pan uĉitel.  

Het verhaal is uitgegeven door Uitgeverij Douane te Rotterdam. De vertaling is van de hand van Irma Pieper, die al veel uit het Tsjechisch vertaald heeft.

ISBN 978-94-93020-14-6
www.uitgeverijdouane.nl