Altra College Bleichrodt: oefenplaats voor een inclusieve samenleving

26 juni 2024

Op een heerlijke voorjaarsdag bezoeken NIVOZ-redacteuren Rikie van Blijswijk en Annonay Andersson het  Altra College Bleichrodt in Amsterdam, voor voortgezet speciaal onderwijs. Contactpersoon en gids Casper de Ruijter personifieert wat je de leerlingen op de school gunt: een warm en professioneel mens die de potentie en volwaardigheid van deze leerlingen ziet. Ze horen van hem en zijn collega’s door welke roerige periode de school gegaan is en welke opdracht ze zichzelf stellen: echte inclusie, in de samenleving, in het onderwijs.

Op voortgezet speciaal onderwijs Altra College Bleichrodt opent docent Casper de Ruijter de deur. Hij is een authentiek mens, zoveel wordt meteen duidelijk, een ruwe bolster met een klein hartje. Hij is nieuwsgierig en open over zichzelf. Althans, hij heeft niet zoveel behoefte om over zichzelf te praten, maar des te meer over zijn leerlingen. Elke keer als hij iets zegt leidt hij ons naar de leerlingen: we krijgen aan de lopende band anekdotes en ervaringen geserveerd over hoe goed het ze nu gaat, terwijl ze vaak met een troosteloze uitdrukking binnenkwamen. Niets maakt Casper blijer dan een blije leerling met perspectief op een toekomst.

Altra College Bleichrodt Op deze locatie van voortgezet speciaal onderwijs (cluster 4) wordt onderwijs op mavo, havo en vwo-niveau geboden. De naam ‘Altra’ in de schoolnaam verwijst naar een groep Speciaal Onderwijsscholen in Amsterdam en omstreken. Die zijn ook weer allemaal onderdeel van iHUB, een collectief van jeugdzorg, speciaal onderwijs en jeugd-ggz.  Ongeveer tweederde van de leerlingen zit in de ‘reguliere’ stroom en de andere leerlingen zitten in nog kleinere klassen waar nog iets extra’s wordt geboden. Er zijn drie klassen die iets extra bijzonders bieden: de Doorstroomklas waar leerlingen stapsgewijs in de reguliere klassen instromen, de Beter pASSendklas (let hier op de grote letters ASS die staan voor autisme spectrum stoornis) waar vaak leerlingen zitten die lang thuis hebben gezeten die moeten wennen aan school en de Werkruimte, met leerlingen die in dagbehandeling zitten en waarbij de zorg voorliggend is. Van oudsher kwamen hier leerlingen die een stoornis in het autistisch spectrum hebben, maar inmiddels is de doelgroep een stuk breder en diverser. Altra College Bleichrodt ligt op het terrein van het Amsterdam Medisch Centrum, in een groene omgeving. Die groene omgeving wordt ook geëchood in het schoolgebouw: veel muren zijn groen geverfd en in de meeste klassen staan meerdere planten, en in één klas ligt zelfs vredig de schoolhond te slapen.

Lockdown start
Caspar is nu vier jaar docent op deze school, daarvoor werkte hij in het regulier onderwijs. Hij vertelt: ‘In het schooljaar 1997-1998 kreeg ik mijn eerste leerling met autisme, Jelle. Ik ging toen van alles lezen over autisme. Ik ben heel duidelijk voor kinderen en kan gewoon goed met kinderen met ASS omgaan. Ik doe mijn best lief te zijn.’ Caspers authenticiteit en het feit dat je aan hem merkt dat hij overal dezelfde persoon is, congruent is, past goed bij deze kinderen. 

Drie weken na zijn start op Bleichrodt begon de eerste lockdown en mocht Casper al gauw een selecte groep opvangen op school. Een vuurdoop als het ware, want hij kende de kinderen nauwelijks en ook het reilen en zeilen van de school niet. Hij had de noodzaak en de ruimte om het alleen met hen te zien rooien. De groene omgeving kwam nog meer tot leven: buiten zagen ze hazen en fazanten over het schoolterrein lopen alsof het nooit anders was geweest. Een bijzondere periode. ‘Ik zag in die beginperiode gedrag bij leerlingen en schoolafspraken, zoals uitstellen van plannen, niet nakomen van regels en zo, die ik niet eerder was tegengekomen in mijn loopbaan. Ik denk dat ik best wel streng was voor ze in het begin. Ik bedoel het is voor mij belangrijk om duidelijk te zijn en mijzelf en mijn leerlingen te houden aan wat we zeggen te doen. Daar moesten ze wel aan wennen, maar daarna kon ik lezen en schrijven met de leerlingen. Aan het einde van het schooljaar waren alle leerlingen klaar met hun plannen. Ik bedoel maar… Het kan dus wel.’ Die leerlingen zitten nu in 6 vwo en gaan bijna van school. Zijn opvatting is dat je meer van ze kan eisen dan de omgeving soms gewend is. Het zijn geen zogenaamde ‘sneeuwklokjes’.

Krachtbronnen
Nadat we koffie en thee hebben gekregen van Casper in de lerarenkamer, valt ons oog op een metersbrede poster in deze ruimte waar ‘krachtbronnen’ op staat met erachter onder andere compassie, betrokkenheid, veerkracht en expertise. Wat blijkt: twee schooljaren terug kreeg de school de opdracht van de Inspectie van Onderwijs hun onderwijs en zorg onder te verbeteren. Het was niet gek, want het volgde op een periode van veel (leiderschaps)wisselingen in de school waardoor het onderwijzende personeel veel op zichzelf aangewezen was geweest. Met een nieuwe leiding en een duidelijke opdracht is het team aan de slag gegaan in een heldere richting die hen houvast biedt.

Adjunct-directeur van de onderbouw Rudi Seip voegt zich bij ons en legt uit welke veranderingen in zorg hij introduceerde op zijn vorige school bij zijn komst twee jaar geleden: in plaats van veel individuele begeleidingstrajecten en oplossingen te zoeken in het nog kleiner maken van de klassen, werd de zorg om de klassen heen verstevigd met de inzet van kundige (zorg)coördinatoren.  Rudy werkte hiervoor op een zorglocatie met vmbo-leerlingen, waar deze indeling ook heel goed werkte. ‘Hier was de ondersteuningsstructuur deels niet goed gedocumenteerd, maar deels ook niet goed gestructureerd. Nu is er tweewekelijks overleg tussen de docent en de mentor, kan elke docent gebruik maken van de ondersteuningscoördinator en de kwaliteitscoördinator.’ In januari 2024 vond het herstelonderzoek plaats en de Inspecteurs van de Onderwijsinspectie waren positief over de ingezette ontwikkelingen en de resultaten daarvan.

Pedagogische competenties
Op school hebben meerdere mensen de opleiding Relationeel vakmanschap gedaan. Rudy: ‘Die opleiding heeft ons geholpen om breder te kijken naar de oorzaken van gedrag. Het vinden van de juiste mensen blijft het belangrijkste. Medewerkers met de goede pedagogische competenties, daar gaat het om. We hebben al heel wat sollicitatiegesprekken gevoerd en je ruikt, voelt, proeft of het een goede kandidaat is die bij ons op school met deze leerlingen kan werken. We vragen naar pedagogische praktijkvoorbeelden uit hun huidige functie of we doen een rollenspel om te zien hoe de kandidaten reageren op het gedrag van een leerling. Of we vragen om een dag mee te lopen, zodat we goed kunnen kijken naar de interactie met leerlingen. We hebben pedagogische docenten nodig en niet alleen jeugdhulpverleners. We zijn natuurlijk wel een onderwijsinstelling. We willen mensen die stevig in hun schoenen staan en willen leren van hun leerlingen en van elkaar.’ Casper vult aan: ‘Iemand die zichzelf is, is altijd oké. Een toneelstuk vindt niemand wat.’

Rudy was bij zijn aantreden duidelijk: ik ben er primair voor de collega’s en die zijn er dan weer voor de leerlingen. Zijn overtuiging: als jij het niet kan oplossen, waarom kan ik het dan wel? Als het erg ingewikkeld wordt met leerlingen of ouders, wordt Rudy betrokken. In zulke gevallen moet er out-of-the-box gedacht worden, juist dat wat hem uitdaagt en aanspreekt. Als het gaat over ouderbetrokkenheid, staat de relatie tussen ouders en mentoren centraal. Rudy sluit aan bij laagdrempelige bijeenkomsten om ouders te leren kennen, zoals kennismakingsbijeenkomsten of het geïntroduceerde diner voor leerlingen en ouders op maandagavond.

Relatie met regulier onderwijs
De school loopt voorop als het gaat om samenwerking met en ondersteuning van het reguliere voortgezet onderwijs. Dit jaar is gestart met het laten oversstappen van leerlingen naar het reguliere onderwijs. Bleichrodt kan vanwege hun kleine omvang niet alle profielen aanbieden, vandaar de mogelijkheid voor de leerlingen met een verlengde onderbouw door te laten stromen. Rudy: ‘We zien hier veel leerlingen waarvan we denken dat die ook in het regulier met juiste hulp hadden kunnen zitten en onze opdracht is immers de keuzemogelijkheid vergroten in het reguliere onderwijs. VO scholen als Spinoza en Hyperion doen al mee in een samenwerkingsproject. Het MBO heeft vaak wel al meer ondersteuning en daarom is het wenselijk dat leerlingen eerder naar het regulier VO kunnen overstappen.’

Doorstroomklas
Casper werkt in de Doorstroomklas, waar kinderen wel verbonden zijn aan een reguliere klas, maar daar niet steeds kunnen zijn en dus rustig opbouwen in deze kleinere klas. Vaak zitten de leerlingen ook niet hele dagen op school en is er een aangepast rooster. In het eerste jaar wordt met deze leerlingen gewerkt aan hun sociaal emotioneel welbevinden. Casper en zijn collega Isabelle leiden deze groep. Ze zijn goed op elkaar ingespeeld en hebben duidelijk veel plezier in hun werk, met af en toe een grap. Als we een kijkje in de groep nemen zijn alle leerlingen aan het werk op hun eigen niveau in een relaxte sfeer. We zien een leerling met een koptelefoon op en met een haakwerkje komt ze even bij voordat ze haar volgende taak oppakt. Casper heeft met de meeste ouders frequent en intensief contact, een voorwaarde om de opbouwperiode goed te laten verlopen. Zo goed contact zelfs, dat als er een leerling niet gebracht kan worden met leerlingenvervoer, een ouder die in de buurt woont de tweede leerling ook wel een lift wil geven op zijn verzoek. Hij voelt zich verantwoordelijk ook een goede overdracht te verzorgen als leerlingen definitief overstappen naar de ‘reguliere’ afdeling van de school en Van dit soort nauwe contact en maatwerk moet de doorstroomklas het hebben.

Als we door de school geleid worden, komt Casper aanlopen met een leerling die zich even wil voorstellen: ze geeft verlegen een hand, en we zien ook meteen de trots dat zij gevraagd is zich voor te stellen. Het gaat goed met haar vertelt ze en ze vertelt welke dagen ze naar school gaat en welke vakken ze volgt. Casper knikt haar bemoedigend toe. We krijgen de indruk dat zo’n terloopse ontmoeting met deze leerling in haar begintijd op deze school niet mogelijk was geweest. Ze glundert als we haar een compliment geven over haar coole outfit en loopt giechelend weer verder. Vrijwel alle lokaaldeuren staan op Bleichrodt open en de meeste leerlingen kijken nauwelijks op of om als we – vaak al pratend – binnenstappen. Het suggereert een open en losse sfeer die vaak niet geassocieerd wordt met speciaal onderwijs, iets wat in de ontmoeting met dit meisje bevestigt wordt.

In het laatste half uur van ons bezoek hebben we twintig minuten de tijd om directeur Miriam Heijster aan de tand te voelen. Zij werkt hier nu drie jaar en was hiervoor directeur van basisschool De Kleine Reus en daarna van de Kindercampus Zuidas. Na in het basisonderwijs gewerkt te hebben wilde ze graag iets anders proberen. ‘Hier komt heel veel samen van waar ik de afgelopen jaren mee bezig ben geweest, namelijk passend onderwijs verzorgen en vooral kansen bieden. Op basisschool Kindercampus had ik al een diverse populatie leerlingen met zeer verschillende achtergronden. Hier komen kinderen met een normale tot hoge intelligentie, maar met heel andere behoeften. Het gaat er hier om onderwijs voor hen uitdagend te houden en tegelijkertijd het niet al te spannend te maken. Aan de ene kant is het halen van een diploma belangrijk, omdat het deuren opent, maar een te grote focus daarop werkt voor deze leerlingen niet’, zegt Miriam. ‘In die zin was de coronaperiode voor veel van onze leerlingen een verademing, ze kwamen helemaal tot rust.’

Samenleving inclusief
Ze vertelt over haar jaren hier: ‘Deze school heeft roerige jaren gekend. De organisatie en ons aanbod is nu op orde en we zijn nu begonnen ons te richten op de drieslag (socialisatie, subjectificatie en kwalificatie) van Biesta. We zoeken continu naar een balans tussen enerzijds de vragen vanuit de samenleving en anderzijds de samenleving in beweging te krijgen om inclusiever te worden voor deze leerlingen.’ Ze geeft als voorbeeld de mogelijkheid om stages te lopen in een omgeving die zich ook voegt naar de mogelijkheden van deze leerlingen, maar die ook van leerlingen vraagt om zich actiever te bewegen in de samenleving. OV-coaches helpen de leerlingen te reizen in het OV, een stap richting zelfredzaamheid. Improvisatietheater - ‘interacting’- voor leerlingen met ASS stelt de leerlingen in staat om te leren gaan met onverwachte situaties en daaruit zelfvertrouwen te putten. De school helpt leerlingen soms naar een plek in het MBO of helpt ze in te schrijven bij het doelgroep register (een register waarin mensen staan die vallen onder de doelgroep van de banenafspraak tussen het kabinet en werkgevers om te zorgen voor extra banen voor mensen met een arbeidsbeperking).  

Wat is Miriams stip op de horizon? ‘Misschien’, zegt ze weifelend, ‘heb ik geen stip, maar een streep. Het eerste jaar heb ik geprobeerd ontwikkelingsgericht onderwijs naar binnen te halen, maar dat was te vroeg gezien de situatie van toen. Nu gaat het echt over mensen ondersteunen en kom ik pas aan de inhoudelijke dingen toe. Ik zie in de toekomst in de onderbouw een breed aanbod van leren-leren, executieve vaardigheden ontwikkelen en veel excursies (met OV!). Graag zie ik de leerlingen de wereld inkomen door een goed stage-aanbod.’

Voor de bovenbouw geldt dat Miriam graag zestig tot tachtig procent van de leerlingen zou willen laten doorstromen naar het regulier onderwijs, omdat ze ziet dat ze het kunnen en omdat daar meer mogelijkheden zijn: zij beschikken bijvoorbeeld over een practicumlokaal en een theaterzaal en leerlingen kunnen er meer profielen volgen. Nu is het al zo dat collega’s van hier werken twee dagen per week werken op een reguliere VO-school en daar kunnen zorgen voor een warme landing van de leerlingen. Tegelijkertijd leren de collega’s van deze school hoe de leerlingen ondersteund kunnen worden.

Is inclusief onderwijs echt mogelijk, vragen we Miriam. ‘We moeten soms echt grotere stappen. Een eerste stap is dat vanaf 2025 leerlingen in deze regio ingeschreven worden bij het regulier VO, ook als ze op VSO starten’, zegt ze. Daarmee stel je alle leerlingen in de basis gelijk en kan de verantwoordelijkheid ook vanaf het begin gezamenlijk gepakt worden.

We proeven een grote drive en betrokkenheid onder alle mensen die we gesproken hebben en zouden graag een blik in de toekomst willen werpen als het gaat om de mooie plannen die nu gemaakt worden. Voor nu zijn we verzadigd van indrukken en stellen we onze gids Casper nog een laatste vraag: waar doet hij het nou voor? ‘Opa’s en oma’s die op een diploma-uitreiking zeggen: bedankt dat je mijn kleinkind gered hebt. Mooier kan toch niet?’

 

Altra College Bleichrodt
Adres: Tafelbergweg 23, 1105 BC Amsterdam
020 - 563 2800

Altra is de instelling voor speciaal onderwijs, jeugd & opvoedhulp in Amsterdam en omstreken..
Meer informatie? Kijk op de website van de school