AI in het onderwijs: balanceren tussen kansen en verantwoordelijkheid

9 januari 2025

In de nieuwste aflevering van de NIVOZ-podcast staat de vraag centraal: hoe kan AI ons onderwijs ondersteunen zonder dat we grip verliezen op waarden en menselijkheid? Jan-Jaap Hubeek spreekt met Inge Molenaar, directeur van het Nationaal Onderwijslab AI en hoogleraar AI en onderwijs. Ze deelt haar inzichten over de mogelijkheden en risico’s van kunstmatige intelligentie en benadrukt het belang van een eigen agenda voor technologie in het onderwijs.

'De vraag die mij drijft is: wat gebeurt er met leerprocessen als je technologie inzet? En wat geef je uit handen wat misschien essentieel is voor leren?'

Kansen én risico’s van AI
Kunstmatige intelligentie biedt enorme mogelijkheden voor gepersonaliseerd leren en ondersteuning van leraren. AI kan data analyseren om leerprocessen beter te begrijpen, feedback geven en zelfs lesmateriaal op maat aanbieden. Maar Inge Molenaar stelt dat we goed moeten kijken naar wat AI daadwerkelijk bijdraagt aan leren en onderwijzen.

“Je ziet dat leerlingen bepaalde taken gaan uitbesteden aan technologie, taken die misschien juist kritisch zijn voor hun eigen leerproces,” legt Molenaar uit. Ze noemt het voorbeeld van AI-tools die zelfstandig opdrachten maken of feedback geven. Dit kan handig zijn, maar het kan ook ten koste gaan van het ontwikkelen van belangrijke vaardigheden zoals reflectie of probleemoplossend vermogen.

Hetzelfde geldt voor leraren. AI kan bepaalde administratieve taken overnemen, maar dit roept de vraag op: wat wil je dat technologie doet en wat moet de leraar zelf blijven doen?

We moeten kritisch blijven: wat is de rol van technologie, en waar leggen we de grens tussen wat AI doet en wat mensen onderling doen?

De Chinese les: waarom wij iets anders willen
Inge Molenaar deelt haar ervaringen tijdens een bezoek aan China, waar AI grootschalig en snel wordt geïntegreerd in het onderwijs. Daar wordt enorme hoeveelheden data verzameld en geanalyseerd – met grote gevolgen voor privacy en autonomie. 'In China is er sprake van continue surveillance,” zegt Molenaar. “Alle datastromen van kinderen en leraren worden gemonitord, en dat willen wij hier niet.'

De Europese en Nederlandse context vraagt om een andere benadering: een benadering waarin waarden zoals privacy, autonomie en menselijke interactie centraal staan. Molenaar waarschuwt dat we in Europa niet achterover kunnen leunen: 'We moeten een eigen agenda bepalen. We moeten zelf beslissen hoe we technologie willen inzetten en welke grenzen we stellen.'

Dit vraagt om bewustzijn en samenwerking tussen onderwijsprofessionals, beleidsmakers en technologische ontwikkelaars. Het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI), waar Molenaar directeur van is, speelt hierin een cruciale rol.

Verantwoordelijk AI-ontwerp
Wat is dan de oplossing? Volgens Molenaar moeten we technologie ontwerpen die écht ondersteunend is voor onderwijsprocessen. Dat betekent dat technologie niet alleen gericht is op efficiëntie, maar ook op pedagogische waarden. Ze benadrukt dat technologie ons niet moet dicteren hoe we lesgeven, maar dat het onderwijs zelf de koers bepaalt.

Het gaat niet alleen om wát technologie kan, maar om wat wij willen dat het doet. Technologie moet ontworpen worden vanuit de behoeften en waarden van het onderwijs

Een belangrijke vraag is daarom: wat willen we dat AI meet? Molenaar stelt dat veel systemen nu nog beperkt zijn in het begrijpen van menselijke aspecten, zoals emoties of motivatie. 'Hoe een kind zich voelt of waarom het een bepaald antwoord geeft, is voor AI moeilijk te vatten,' legt ze uit. Daarom moeten we keuzes maken over wat AI mag meten en waar de grens ligt.

De kracht van een eigen agenda
Volgens Molenaar is het aan de onderwijssector om samen op te staan en technologie in dienst te stellen van leraren en leerlingen. Ze pleit voor een publieke discussie over de rol van AI in het onderwijs en roept scholen op om actief deel te nemen aan dit gesprek.

'We moeten de regie pakken en een visie ontwikkelen: wat willen we wél met AI? Welke taken ondersteunt het, en welke waarden willen we beschermen?' Dit vraagt om lef, samenwerking en een kritische houding.

AI kan het onderwijs versterken, maar alleen als wij zelf aan het roer staan. Laten we die verantwoordelijkheid niet uit handen geven

Inge Molenaar’s boodschap is helder: AI biedt kansen, maar die moeten zorgvuldig worden benut. Technologie mag nooit een doel op zich zijn; het moet altijd bijdragen aan beter leren en beter lesgeven. Dat vraagt om een duidelijke visie, kritische keuzes en een focus op menselijke waarden.

Het onderwijs moet technologie sturen – niet andersom. Dat is de verantwoordelijkheid die we nu moeten nemen

Luister de podcast:
Wil je meer horen over de kansen en risico’s van AI in het onderwijs?
Beluister de aflevering van de NIVOZ-podcast ‘AI: het pedagogisch appèl’ met Inge Molenaar.