Werken met een Schoolwaardenkompas helpt richting te vinden

20 november 2018

Hoe kom je tot een visie, tot uitgangspunten en waarden voor jouw lespraktijk? En in hoeverre kun je dat ontwikkelen, elkaar op school daarin zien en horen, tot gesprek komen? Tamir Herzberg werkt met een school in Den Haag. Het waardenkompas wordt voor iedereen zichtbaar en langzaam ontstaat er ook als school een richting. ‘Het is niet nodig dat iedereen dezelfde antwoorden heeft, dat kan ook niet. Waar het om gaat is dat je begrijpt waarom ieder doet wat hij of zij doet.’

• Wij geloven in ieder kind
• Leren is voor het leven
• Weet wie je bent en doe wat je kunt
• Leren doe je zelf maar niet alleen
• Zorg goed voor jezelf, voor anderen en voor de omgeving

Dit zijn de vijf principes van SBO Merlijn, een school voor speciaal basisonderwijs in Den Haag. Een op het oog heel gewone school in een heel gewone wijk. Maar zo gewoon is het er niet. De principes zijn echt doordacht en worden doorleefd. Je ziet niet vaak zo’n heldere visie, en nog minder vaak een school die die visie ook echt ademt. Hier gebeurt dat wel. Er is warmte, respect, betrokkenheid. Aan zo’n school zou ik mijn eigen kinderen onmiddellijk toevertrouwen. De vijf principes heb ik vooraan in mijn agenda geschreven.
 
Grappig genoeg zijn het juist de scholen die graag een stapje verder willen, die een duidelijke visie hebben en een lerend klimaat. Bij het uitgangspunt “leren is voor het leven” (2) hoort natuurlijk dat je jezelf altijd de vraag blijft stellen of je nog steeds de goede dingen doet, en of de visie ook nog steeds wordt gedeeld. Er komen immers altijd weer nieuwe mensen bij, anderen gaan weg, de omstandigheden veranderen elk jaar. Bovendien, als je de kinderen wilt leren leren, gaat er niets boven zelf het voorbeeld zijn.
 
Om te helpen de vraag te beantwoorden wat de goede dingen zijn, en of dat door iedereen wordt gedeeld, ben ik gevraagd een dialoogsessie te leiden aan de hand van het Schoolwaardenkompas. Het is een effectief instrument: twaalf stellingen over het doel van onderwijs en over de relatie tussen leraar en leerling. Bij elke stelling kun je positie kiezen, tussen 1 en 6. Eerst op papier, maar vervolgens fysiek, in de ruimte. Iedereen gaat staan (of zitten) op de gekozen plek, legt de eigen keuze uit en vraagt de anderen naar hun “beweeg”-redenen.
 
Hier is een voorbeeld, een vraag over relatie:

 
Het team van SBO Merlijn bestaat uit 25 mensen. De gekozen posities zijn verdeeld tussen 2 en 6. Op elke positie zitten meerdere mensen. Opvallend: de directrice zit op 6! Er ontstaat een prachtig gesprek, waarbij een docente die op 2 zit, uitlegt dat zij behoefte heeft aan structuur, aan iemand die gewoon stuurt en beslissingen neemt. Anderen antwoorden hierop met vragen, waar die behoefte vandaan komt, of zij dat in de klas ook zo ervaart, hoe het dan zit met haar behoefte aan autonomie. En die van de kinderen in de klas. Door deze dialoog veranderen soms de posities, maar ontstaat er vooral een veel groter wederzijds begrip.
 
Dit gaat zo bij alle vragen die worden besproken. Aan het eind van de avond, een sessie van drie uur, heeft iedereen elkaar bevraagd, gehoord en beter begrepen. De vijf principes hebben meer diepgang en meer draagvlak gekregen. Het is niet nodig dat iedereen dezelfde antwoorden geeft, dat kan ook niet. Iedereen is tenslotte anders, en juist op een school als deze is het belangrijk om ieders andersheid te respecteren. Daar kun je als team zelfs sterker door worden. Waar het om gaat is dat je begrijpt waarom ieder doet wat hij of zij doet. Dan is er geen welles-nietes, geen verloren energie, geen gehakketak over “dingetjes.”
 
Ook al heeft niet iedereen dezelfde antwoorden gegeven, toch komen de gemiddelde scores op alle vragen aardig overeen. Iedereen scoort in hetzelfde kwadrant (zie ook Uitleg over de kaart en de assen). Ook dat geeft richting. Het kan een basis zijn om verder te ontwikkelen in die richting. Dan kun je de onderliggende waarden die hier zijn besproken als onderbouwing gebruiken.  

Elkaar vinden gebeurt op dit niveau, het niveau van waarden. Op dat niveau kun je elkaar ook waarderen. En dit gesprek kan overal op deze manier worden gevoerd. Het vraagt wel lef, open staan voor het onbekende. Maar geldt dat niet voor alle leren?
 
Tamir Herzberg is leraar, mentor, trainer en ontwikkelaar van het Schoolwaardenkompas. Hij begeleidt leerlingen, docenten en schoolleiders in het stellen van hun eigen vragen en het vinden van hun eigen, bij hen passende antwoorden.

 

Schoolwaardenkompas digitaal uitproberen?

Met het Schoolwaardenkompas kun je woorden geven aan het gesprek over goed onderwijs en onderwijskwaliteit, de dialoog over kwaliteit van onderwijs bevorderen en ieders keuze voor de eigen waarden in onderwijs gemakkelijker maken.

Het Schoolwaardenkompas is gemaakt om jongeren en ouders te helpen bij het kiezen van een school.
Ook kan het onderwijsprofessionals helpen te bepalen wat voor hen het meest waardevolle onderwijs is en hoe daar in de school vorm aan kan worden gegeven. Bij alle keuzes in onderwijs gaat het immers niet om absoluut goed of fout, maar om persoonlijke smaak. Of nog preciezer: het gaat om waarden, die iets zeggen over hoe je de wereld bekijkt en welke rol je hierin ziet voor jezelf en/of jouw kinderen.

Ouders, leerlingen, onderwijsmensen en alle anderen kunnen er gebruik van maken. Er zijn heel veel verschillende vormen van ondersteuning mogelijk, passend bij jouw vraag.

Het Schoolwaardenkompas kent ook een digitale variant. Op de website kun je het uitproberen, zie www.schoolwaardenkompas.nl .