Werken in kantoortuinen, leerpleinen of units...

2 maart 2020

Stress, dat krijgen sommige werknemers van kantoortuinen, bleek onlangs in het onderzoeksprogramma De Monitor. De open werkruimtes werden direct vergeleken met zogenaamde units of leerpleinen die (sommige) vernieuwende scholen hebben. Die link is misschien iets te snel gelegd. Onderwijskundig schoolleider Anja Otten vertelt hoe haar basisschool Sccsschl 3.0 werkt met open leerruimtes en hoe ze borgen dat kinderen er fijn kunnen werken. 

Toen ik het woord kantoortuin las was mijn eerste gedachte wat een mooi woord. Daar moet je toch fijn kunnen werken. Vooropgesteld: ik ben graag buiten in de tuin. Het buiten zijn, de vogels horen en bloemen zien en ruiken, je gelukkig voelen, dat zijn mijn associaties met tuin. Helaas was de constatering in het artikel dat ik las niet positief. Het zorgt voor veel problemen bij volwassenen, het kost energie in plaats van dat het energie geeft.

De reacties echter op deze publicatie deden mijn wenkbrauwen fronsen. Er wordt een vergelijking getrokken met de leerpleinen en units die momenteel in het basisonderwijs erg in opkomst zijn. De vergelijking is denk ik iets te snel gemaakt. Nu werk ik zelf bijna zeven jaar met units op onze school Sccsschl 3.0. En dit ging zeker niet altijd makkelijk (in een klassikale setting gaat het toch ook niet altijd vanzelf...?). Toch ervaar ik een enorme meerwaarde in het toepassen van units. Om het te laten slagen zijn er denk ik een aantal zaken zeer van belang. Eerst zal ik uitleggen wat het werken in units bij ons op school inhoudt.

Wat zijn units?
Op Sccsschl 3.0 zijn units ruimtes waarin kinderen van verschillende leeftijden door elkaar heen werken. Er zijn geen deuren in de ruimtes, ze staan met elkaar in verbinding. De leerkrachten kunnen elkaar horen en zien en dus ook ondersteunen in die ruimtes. De kinderen werken op eigen niveau, maken keuzes in hun werk en kunnen zelf hun werkplek kiezen. Ze kunnen kiezen met wie ze samenwerken. Soms wordt er ook gestimuleerd om met andere kinderen dan waar ze normaal voor kiezen te werken. Units worden ingericht als een rijke leeromgeving waarin kinderen uitgenodigd worden om aan het werk te gaan met verschillende onderwerpen, het werkt inspirerend en verhoogt de betrokkenheid, is mijn ervaring. Binnen die units zijn er ook plekken waar instructies worden gegeven. Momenteel werken we met unit 1: 2-4 jaar; unit 2: 4-7 jaar; unit 3: 7-9 jaar; unit 4: 10-12 jaar. Unit 1 - 2 en Unit 3 - 4 werken soms door elkaar.

Waarom units?
Ik kom nog wel eens tegen dat unit onderwijs gezien wordt als doel. In mijn ogen vormt het werken in units (of leerpleinen of kantoortuinen) geen doel maar een middel. Het is een middel om je visie waar te maken. Op Sccsschl 3.0 is de visie dat het welbevinden van kinderen voorop staat. Wanneer een kind goed in zijn vel zit dan staat het open om te leren. Kinderen willen leren, ze willen ook graag zelf keuzes maken. Daar hebben ze het vertrouwen van de leerkracht voor nodig. Ook leren kinderen enorm veel van elkaar. Dit geldt niet alleen voor kinderen, ook voor de leerkrachten als collega’s. Het vraagt een behoorlijke mate van kwetsbaar durven zijn, weten waar je kwaliteiten en je kwetsbare kanten liggen, deze inzetten en eraan werken of er mee om te leren gaan. Je weet het van jezelf maar ook van de ander. Waar wij zelf als leerkrachten nog weleens beschermend willen zijn naar kinderen toe en niet alles vertellen, weten kinderen dit allang van elkaar. Door hier juist aandacht aan te besteden en erover te praten maakt dat we leren hier mee om te gaan. Er ontstaat begrip voor elkaar en ze gaan elkaar steunen om het doel dat ze zichzelf hebben gesteld ook daadwerkelijk te halen. Open ruimtes zorgen ervoor dat het dynamisch wordt. Er is meer ruimte voor fysieke beweging en er is meer beweging in het leren van elkaar.

Iedereen is verschillend
Wanneer het welbevinden van het kind voorop staat is het ook van belang om een kind dat het nodig heeft de kans te geven zich terug te trekken. Is er een stilte plek, buiten of binnen, een ruimte waar iemand zich op kan laden door even alleen te zijn of in stilte te werken? Afstemmen op het kind en kinderen zelf keuzes laten maken maakt dat er ook wat te kiezen moet zijn. Dan zal het ontdekken wat het beste bij hem of haar past, of waar het op sommige dagen zich prettiger bij voelt dan op andere dagen.

Cultuur
Er ontstaat tussen leerkrachten en kinderen een cultuur van respect en vertrouwen. Die ontstaat niet vanzelf. Daar moet keihard aan gewerkt worden, door leerkrachten en door de kinderen. En ja… zeker is het weleens onrustig. Het gesprek is dan op zijn plaats. Wat heb jij nodig? Waar vertrouw je op? Waar zie jij kansen? Dit gebeurt met de groep maar ook vinden er veel gesprekken met de kinderen individueel plaats. In gesprek gaan is een voorwaarde waar we continu ruimte voor maken. De ander willen horen en zien. Je leert elkaar kennen, als collega en als kind. Dat zorgt ervoor dat je ook aan durft te geven dat je even niet gestoord wenst te worden omdat je helemaal opgaat in een opdracht. Of dat je durft aan te geven dat een ander groepje/kind/collega best wat zachter mag doen omdat jij je anders niet kunt concentreren. Dat je zelf uit respect voor de ander kiest voor een zachte overleg stem wanneer je hulp vraagt of iets wilt overleggen. Of dat je ervoor kiest om op een andere plek te gaan zitten waar het stiller is en dit ook respecteert wanneer iemand hier voor kiest.

Conclusie
Wanneer je in units wilt werken om je visie te bereiken dan bespreek je met elkaar welke cultuur je hierbij vindt passen. Is er ruimte en aandacht voor verschillen en wat kunnen we hierin voor elkaar betekenen? Met elkaar heb je dan de verantwoordelijkheid om dit waar te maken omdat je gezamenlijk de visie wilt uitdragen. Na bijna zeven jaar op Sccsschl 3.0 zie ik dat kinderen een enorme persoonlijke groei doormaken. Ze kunnen erg goed reflecteren op zichzelf, weten waar ze zich in ontwikkelen en leren zich uit te spreken in een groep. Ze tonen zich verantwoordelijk. Deze vaardigheden hebben ze geoefend en zich eigen gemaakt in het werken in de verschillende units. Voor de leerkrachten is het belangrijk dat ze de visie ondersteunen. Hier merk ik dat het soms nog lastig kan zijn. Je open willen stellen en kwetsbaar op durven stellen is soms nog een erg grote stap waartoe niet iedereen bereid is deze te maken.

Anja Otten is onderwijskundig schoolleider van basisschool Sccsschl 3.0.