Verbonden met de telefoon maar niet met elkaar

26 september 2022

Mobiele telefoons en social media lijken ons leven, en dat van de kinderen, steeds meer in beslag te nemen. En daarmee wordt ook een beroep gedaan op onze pedagogische vaardigheden. Want hoe je hiermee het beste om kunt gaan, is nog relatief onontgonnen gebied en iedereen probeert het goede te doen. Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek en schreef er deze column over: ‘Het gelaat of het gezicht is het meest persoonlijke van de andere mens. In de ontmoeting met de ander besef je, als het goed is, hoe jij en de ander verschillen.’

Zie ze staan, piep nog, ruggen tegen de muur. Sommige leerlingen zitten, de meesten staan, in de gang op de eerste verdieping van de school.

Ze wacht bij de ingang van het lokaal. Haar deur staat open. Zodra de bel gaat en haar les Engels kan beginnen, zal ze erop toezien dat hun telefoons verdwijnen in de telefoontas.

Hier heeft ze goed zicht op ze. Gebogen hoofden, de ogen gericht op het scherm in hun palm.

Het ziet er zo geïsoleerd uit, denkt ze. Eenzaam. Maar goed, wie is zij om dat etiket te plakken op deze 11- en 12-jarigen? Projecteert ze? Moet ze niet doen.

Ze kent ze nog niet echt. Drie weken nog maar. Zou Thomas een digitale activist zijn, die online klimaatacties coördineert? Hannah dan – wat zou zij doen? Nieuws lezen op de website van de NOS of Instagram, of chatten met haar voetbalvriendinnen? En is Razan een digitale ondernemer in de dop, samenwerkend met klasgenoten van vorig jaar? Bij Izaak acht ze het niet uitgesloten dat hij zijn neus ophaalt voor WhatsApp, alleen maar met Signal berichtjes verstuurt.

Het zijn leuke kinderen, dat in elk geval.

Ze scherpt haar blik. Bij zeker vier leerlingen bespeurt ze nu duidelijk hun activiteit: ze kijken naar filmpjes. TikTok, vast.

Plots denkt ze aan haar vader, 45 jaar dood alweer. Doceerde aan de universiteit, gespecialiseerd in de Franse filosoof Levinas.

De ontmoeting met de ander is een ontmoeting met het gelaat, aldus Levinas. Het gelaat of het gezicht is het meest persoonlijke van de andere mens. In de ontmoeting met de ander besef je, als het goed is, hoe jij en de ander verschillen. “Hij is de zwakke waar ik de sterke ben, hij is de arme..” Volgens Levinas draait het menselijk bestaan in de kern om de ontvankelijkheid voor ‘het andere’. Wat raakt je? Welke verantwoordelijkheid brengt dat met zich mee?

Tijdens een onderwijsbijeenkomst in Den Haag, voor de zomer nog, noemde de Vlaamse pedagoog Jan Masschelein de smartphone boos een ‘Levinassiaanse machine die continu een appel op ons doet’. Die uitspraak laat haar maar niet los.

Ze maakt zich zorgen. Ze realiseert zich maar al te goed dat sociale media het leven van haar leerlingen verrijken. Dat ze betrokken zijn bij de wereld en technologie voor het goede inzetten. Cultuur verandert. Maar kijk ze turen - verbonden met hun telefoon maar niet in de ruimte met elkaar. Welk appel wordt hier op me gedaan, denkt ze. Wat staat me te doen?

Dan gaat de bel.        

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek bij Kennisnet, waarvoor hij onder andere podcastserie 'Onder pedagogen' maakt. Hij is mede-auteur van 'Waarden Wegen. Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs' en de 'WaardenWijzer'.