'...vanuit een liefdevolle houding, met hart voor de leerlingen, ben je er als leraar op gericht hen te begrijpen'

12 mei 2021

Met een knalgele voorkant waarop met grote zilverkleurige letters de titel staat, en een achterkant die als een grote spiegel werkt, valt het boek 'Wie wil je zijn? Wie ben je als leraar?' wel op. De auteurs, Tonnis Bolks (docent-onderzoeker) en Ingrid Paalman (lector Goede onderwijspraktijken), beiden verbonden aan Hogeschool Viaa in Zwolle, doen dat niet voor niks. 'Dit boek wil je uitdagen om in de spiegel te kijken, om de ontmoeting met jezelf aan te gaan. Belangrijke vragen daarbij zijn: Wie ben je? Wie wil je zijn als leraar? Hoe handel je in de praktijk voor goed onderwijs?' Rikie van Blijswijk wordt nieuwgierig en schrijft er dit artikel over. 'Dit boek wil je als (aanstaande) leraar helpen om je persoonlijk meesterschap te ontwikkelen.'

‘Het liefst zouden we elke leraar even ‘door elkaar schudden’ en roepen: 'Hé, weet je wel hoe belangrijk je bent?’, schrijven Bolks en Paalman in hun voorwoord. Voor hen is het vanzelfsprekend dat voor zowel studenten als leraren enthousiasme, liefde en een luisterende houding kenmerken zijn voor het leren met kinderen en jongeren. Dat studenten en leraren onderzoekend zijn en mooie inhoud willen delen met kinderen en jongeren. En dat een leraar het zichzelf gunt om te verstillen en leren in die stilte.

Dit boek is een uitnodiging om het luisteren de basis te laten zijn voor de persoonlijke en de professionele ontwikkeling in de praktijk. Dat luisteren gaat gepaard met leren over en leren van, waarbij het persoonlijk meesterschap belangrijk wordt in verbinding met gemeenschappelijk meesterschap. In die gemeenschappelijkheid ligt een mooie opdracht om vanuit verbondenheid kinderen en jongeren te gunnen om ‘in de wereld te komen’. Daartoe worden veel vragen aan de lezer gesteld. Heel veel vragen, die uitnodigen om te denken, om over te praten, te tekenen en te zingen. Vragen die inspireren en hem/haar verbinden aan literatuur, ervaringen en waardevolle bronnen.

Inleiding Voor de ontmoeting met jezelf, schrijven de auteurs, zijn de volgende vragen belangrijk:

• Wie ben je?
• Wie wil je zijn als leraar?
• Hoe handel je in de praktijk voor goed onderwijs?

De ervaringen, talenten en de persoonlijke kwaliteiten die iemand in huis heeft, zet je in en ontwikkel je als professional. Dat maakt je tot iemand die vanuit een sterke identiteit het beroep en het vak van leraar vormgeeft. Dat leer je door luisteren, leren en leiden en deze worden in aparte hoofdstukken in het boek behandeld.

Voor wie je bent als leraar, en hoe je wilt handelen voor goed onderwijs, zijn drie aspecten van belang:

• Eigenwaarde, waardoor je je verbonden weet met de ander;
• Betrokkenheid, waardoor er sprake is van intrinsieke motivatie, omdat je iets mag en kan bijdragen;
• Doelbewustzijn, want je hebt aspiraties, die je wilt bereiken en veerkracht om daaraan te werken.

Na de inleiding wordt het boek even een werkboek. De lezer omschrijft zijn/haar mooie of moeilijke praktijksituatie aan de hand van een aantal vragen.

Hoofdstuk 1: Persoonlijk meesterschap In het eerste hoofdstuk wordt inhoud gegeven aan het begrip 'persoonlijk meesterschap' aan de hand van onder meer de volgende vragen:

• Hoe zie jij de ander?
• Vanuit welke overtuigingen of visie kijk je naar mensen?
• Hoe vraag jij je af wat je handelen in de groep teweegbrengt?
• Welke waarden wil jij laten zien in je werk?

Op basis van het voorafgaande ontstaat het volgende beeld van een leraar die persoonlijk meesterschap toont:

(….) Dat je vanuit eigen passie en motivatie op een zelfsturende manier werkt aan de ontwikkeling van de aan jouw zorg toevertrouwde leerlingen. Vanuit een liefdevolle houding, met hart voor de leerlingen ben je als leraar erop gericht om de ‘ander’, de leerling te begrijpen (….).

Het vragen stellen gaat door:

• Waar kom je in je werk toe aan de bedoeling?
• Wat zijn voor jou waardevolle bronnen?
• Waar voel je spanning tussen wie je bent en wat je moet doen?

Deze vragen bieden antwoorden op aspecten van persoonlijk meesterschap, waarmee  de lezer de eerdere antwoorden voorafgaand aan Hoofdstuk 1 verder kan verkennen.

Hoofdstuk 2: Luisteren en vragen stellen 'Om een stem aan de lerende te geven, is luisteren een voorwaarde,' stellen de auteurs. 'Daarmee begint elk leerproces. Eerst luisteren naar jezelf en vervolgens luisteren naar de leerling.' Maar ook vragen stellen komt aan de orde. De (toekomstige) leraar wordt uitgedaagd om over zijn/haar vragen stellen en luisteren vragen te beantwoorden, en tegelijkertijd informatie te krijgen over 'het betere detectivewerk dat luisteren eigenlijk is.' Alsook over de onderzoekende houding die vragen stellen vereist. De vragen worden afgewisseld met een aantal opdrachten.

Hoofdstuk 3: Leren In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op het begrip leren. Wat is leren precies? Hoe leert iemand? Welke processen kun je onderscheiden bij leren? Waar vindt leren plaats? Het gaat de auteurs erom dat gebruikers van het boek gaan nadenken over het concept van leren en de complexiteit ervan. Aan het eind van dit hoofdstuk is ruimte gemaakt voor de lezer om het geleerde samen te vatten en de eigen visie bij te stellen.

Omdat de mens vanuit eigenaarschap de wereld kan betreden

Hoofdstuk 4: Leiden Leiderschap wordt door de auteurs Ingrid Paalman en Tonnis Bolks geduid als een van de belangrijkste aspecten van het onderwijs, omdat 'de mens hier vanuit eigenaarschap de wereld tegemoet mag en kan treden'. Middels de vragen wordt de lezer uitgenodigd een eigen visie te ontwikkelen over doelbewustzijn, vertrouwen, de eigen en de gezamenlijke visie, uitvoering, creëren en uitdagen, waarderen van inzet en de stem van de lerende. Tussen de verschillende thema’s door worden opdrachten gegeven, die de lezer, al of niet met een studiegenoot en/of medelezer, dichter bij zijn eigen visie en persoonlijk meesterschap brengt.

Hoofdstuk 5: Het hart Naast luisteren, leren en leiden wordt van een goede leraar ook lef gevraagd. 'Lef,' zo stellen de auteurs, 'is een Jiddisch woord dat komt uit het Hebreeuws (lev) en ‘hart’ betekent. Je bent moedig en bent in staat om durf te laten zien. Je hart staat symbool voor wie je ten diepste bent in denken, voelen en handelen; je bewustzijn en je geweten.' 

Deze zinnen worden versterkt door twee prachtige citaten. De eerste komt van Parker J. Palmer uit het boek 'Leren met hart en ziel':

'Goed leraarschap kan niet gereduceerd worden tot techniek, maar vloeit voort uit de identiteit en de integriteit van de leraar'

De tweede  is van T. Murray:

'Als je je meer richt op wat je de leerlingen leert dan aan wie je lesgeeft, dan heb je het doel van je werk gemist. Wat je doet vanuit je hart heeft veel meer impact dan wat je zegt. Als je het hoofd wil laten groeien, betrek dan het hart erbij'

En ook in dit hoofdstuk stellen de auteurs inspirerende vragen om dichter te komen bij woorden als bezieling, ingeving, inval, inademing en levenwekkende kracht. Voorbeeldvragen zijn:

• Door wie ben jij geïnspireerd in je persoonlijke leven?
• Waar ligt jouw hart? Welke waarden zijn voor jou persoonlijk heel belangrijk? Waar zie je dat terug in jouw werk?
• Zie je het gezicht of zie je het hart van de leerlingen?
• Hoe ziet jouw leerschool eruit?

Een spiegel om te zien wie je bent als persoon en als leraar Met veel plezier heb ik het boek gelezen. Het sluit naadloos aan bij mijn overtuiging dat een leraar zichzelf goed moet kennen en dat het proces niet stopt bij het verkrijgen van een diploma van zijn/haar opleiding. Het is een opdracht die je als persoon aanvaardt. Niet alleen als je leraar wilt worden/zijn, maar sowieso als je met kinderen en jonge mensen aan het werk wilt.

Het hoofdstuk Het hart springt er voor mij uit, want in het leraarschap gaat het om geraakt te worden, de ander te zien, compassie te hebben en perspectieven te maken. Het gaat om verbondenheid tussen jou en jouw leerlingen. Daar gaat het ook om in de opleidingen Pedagogische Tact en Pedagogische Leiderschap van Nivoz. Al lezend zie ik overeenkomsten en aanvullingen tussen de opleidingen en het boek. Iedere leraar die meer over zichzelf wil leren nadat hij/zij dit boek heeft gelezen raad ik aan om zich in deze opleidingen te verdiepen en iedereen die de opleiding PT of PL heeft gedaan raad ik aan dit boek te lezen en te ‘doen’.

Rikie van Blijswijk is verbonden aan NIVOZ-platform hetkind. Ze is initiator en begeleider van de NIVOZ-Coalitie voor leraren en schoolleiders.

Het boek 'Wie wil je zijn? Wie ben je als leraar?' is te bestellen bij de webshop van VIAA