Van binnen naar buiten, de ontdekkingstocht van leerlingen

5 oktober 2016

Onderwijsbegeleider Jack Provily sprak onlangs met zangeres Nina June over haar zangtalent, en hoe dat op de basisschool niet echt ontdekt was. Wat volgde was een gesprek over de zoektocht van jonge mensen naar zingeving, van binnen naar buiten: wat zit er in je, wat wil je laten zien? Volgens Jack ligt in het huidige onderwijs de nadruk te veel op kennis, en dat is niet voldoende voor de toekomst. 'Naast de zekerheid van geboren worden en weer sterven, is er slechts één ding wat zeker is: we moeten het doen met wat er is en met wat er in onszelf aanwezig is.'

Onlangs was ik aanwezig bij een optreden van Nina June en haar band. Vijf jonge topmuzikanten, begiftigd met weergaloos muzikaal talent. Artiesten met eigen nummers en met eigen-wijze covers van bekende muzikanten. Gedurende de avond drong zich bij mij de vraag op hoe deze jonge mensen hun talent hadden gevonden en op welke wijze scholen hen hierin hadden geïnspireerd of gestimuleerd.

Nina June bleek een zangeres die naast het bezit van een geweldige stem en een aantrekkelijke verschijning ook een jonge vrouw is die al meer van het leven weet. Dit bleek na afloop in een boeiend gesprek wat ik met haar mocht voeren.

Op de basisschool was er niets gebleken van haar zangtalent. Bij de eindmusical in groep acht merkte iemand aan haar ouders op dat ze meer moest gaan doen met haar muzikale vermogen. Daarna begon zij er eens over te dromen en zette ze haar stappen in deze richting. Veel later, tijdens haar opleiding aan de Rock-academie in Tilburg ontmoette ze de vier jonge mannen die nu haar band vormen. Volgens Nina was de kwaliteit van geen van hen erkend door docenten van hun scholen die vooraf gingen aan deze academie.

Nina geeft nu zelf les aan de Rockacademie en vertelde me dat ze elk jaar van de circa 1000 aanmeldingen (!) er slechts 19 kan accepteren. Ze moest glimlachen om mijn opmerking dat dat een lastige klus moest zijn. Volgens haar hoeft ze slechts te kijken naar wat de mogelijkheden zijn van een potentiële student.

Van binnen naar buiten
“Veel mensen melden zich aan vanuit het idee dat ze iets met muziek willen. Ze willen iets laten zien, iets presteren, iets neerzetten, iets bereiken. Dat is denken van buiten naar binnen. De maakbaarheidsgedachte van tegenwoordig. Ik zoek de studenten die het andersom voelen, die van binnen naar buiten gaan. Wat zit er in jou? Wat wil jij? Ze hebben een kracht in zich die eruit moet en die mensen herken ik onmiddellijk.”

Volgens Nina zijn de mensen die niet worden aangenomen, juist gebaat bij dit denken. Mensen worden namelijk niet afgewezen. Ze wil deze jonge mensen duidelijk maken dat ze denken dat deze opleiding bij hen past maar dat het er niet om gaat wat je wilt maar om wie je bent. Het gaat er volgens haar om dat onderwijs je helpt om te ontdekken wat er in jou schuilt en niet wat je allemaal zou kunnen ontwikkelen. Die maakbaarheidsgedachte is achterhaald. De moderne tijd vraagt om talenten, krachten, kwaliteiten van mensen. De vraag zou dus moeten zijn: welk vuurtje brandt er in jou? De kunst van onderwijs is om mensen te laten ontdekken wat dat is!

Nina beschouwt het leven als een tocht, een zoektocht naar zingeving. Wie ben ik, wat kan ik en wat beteken ik? Tijdens haar optreden wist ze dit gegeven prachtig te verbinden met haar voettocht naar Santiago de Compostella. Logisch dus dat ze haar nieuwe muzikale project de naam Bon Voyage heeft gegeven.

Bon voyage, goede reis
Als we ervan uitgaan dat het leven een tocht is, een ontdekkingsreis, wat zijn dan de reisbescheiden die je nodig hebt om deze reis tot een goed einde te brengen? En: wat zijn de zaken die opvoeding en onderwijs aan jonge mensen mee horen te geven?

Wat mij betreft zou in de bagage -in willekeurige volgorde- thuishoren:

• je reisdoel of op zijn minst je richting, weten wat je wil;
• kennis van je eigen kernkwaliteiten en competenties, waar ben jij goed in, wat maakt jou bijzonder?;
• zelfreflectie, zelfkennis en zelfvertrouwen, weten wie je bent;
• weten wat goed voor jou is, je eigen grenzen kennen;
• de balans kunnen bewaren wat goed voor jou is en goed voor de ander, voor jezelf opkomen zonder anderen te beschadigen;
• empathie, goed met mensen kunnen omgaan;
• doorzettingsvermogen, als iets niet direct lukt, toch blijven proberen;
• kunnen loslaten, van je koers kunnen afwijken, nieuw voor oud kunnen wisselen;
• alleen durven zijn, niet afhankelijk van anderen zijn;
• creativiteit, buiten kaders kunnen denken, frisse ideeën hebben;
• flexibiliteit, kunnen meebuigen, een ander pad kunnen en durven inslaan;
• om kunnen gaan met onzekerheid, tijdens je reis weet je nooit wat je te wachten staat.

Opvoeders, en dus ook mensen uit het onderwijs, kunnen jonge mensen helpen met het verzamelen van deze bagage. Dat vraagt van hen dat ze kunnen herkennen welke mogelijkheden in een kind aanwezig zijn en weten hoe ze kunnen helpen.

Volgens John Cleese (Monty Python) schuilt hier echter een moeilijkheid in. Als mensen deze aspecten niet bij zichzelf herkennen, zijn ze ook niet in staat om dat bij anderen te doen. Cleese meent bijvoorbeeld dat het bij leerkrachten ontbreekt aan creativiteit en dat zij daarom ook niet in staat zijn om die creativiteit bij kinderen te herkennen en te benutten. Dit komt wel overeen met wat Nina June mij vertelde over de selectie bij de Rockacademie. Nina herkent onmiddellijk bij een mogelijke student of deze iets van zichzelf laat zien aan de wereld. Ze herkent het omdat zij dit zelf ook doet.

Eenzijdige nadruk op kennis
Ook Ken Robinson legt in zijn TED-talk ‘Schools kills creativity’ uit dat het schoolsysteem ervoor zorgt dat we veel kwaliteiten en competenties van leerlingen niet zien.

Het huidige onderwijssysteem legt volgens hem een te eenzijdige nadruk op cognitieve kennis. Dat voldeed lange tijd maar zal onvoldoende voor de toekomst zijn.

Zo heeft het systeem kinderen geleerd om bang te zijn om te ‘falen’. Jonge kinderen zijn echter niet bezig met goed of fout. Als ze ‘falen’, is dat niet erg. Ze proberen iets uit en nog een keer en nog een keer.  School leert hen dat af.

Creativiteit definieert hij als het proces dat zorgt voor originele ideeën die waardevol zijn. Maar als je niet voorbereid bent om het mis te hebben, kom je dus nooit met iets origineels. Het onderwijssysteem zorgt er niet voor dat dit gestimuleerd wordt. Creativiteit van mensen wordt dus afgeremd en zelfs gestopt, aldus Robinson.

De focus in onderwijs ligt op dit moment inderdaad meer op kennisontwikkeling dan welke andere ontwikkeling ook. Lezen, taal en rekenen zijn de belangrijkste zaken die kinderen moeten leren op school. Dit lijkt ook te komen omdat we deze vakken kunnen toetsen en in testscores kunnen verwerken. Deze zijn echter door theoretici ontwikkeld en die houden van voorspelbaarheid.  Vervolgens worden er programma’s en methodes gemaakt die de werkelijkheid fixeren en actoren (o.a. de leerkrachten) worden daardoor buitenspel gezet. We creëren hiermee een (schijn)zekerheid die ons zand in de ogen strooit. Ouders en leerlingen worden er helaas mee tevreden gesteld.

Maakbaarheidsgedachte
We gaan zelfs zover dat we op basis van toetsen voorspellingen over de toekomst gaan doen. De maakbaarheidsgedachte zien we dus ook hier weer terug. Iedereen moet alles kunnen! We denken van buiten naar binnen en we doen daarmee geen recht aan de eigenheid van het individu.

De echte wereld is per definitie onvoorspelbaar. Leerkrachten werken met hun leerlingen in de echte wereld en moeten de kloof tussen de voorspelbare wereld met (schijn)zekerheden en de echte wereld die onvoorspelbaar is, zien te overbruggen. Ze kunnen dit alleen maar doen door te werken vanuit hun eigen kernwaarden: Welke leerkracht wil jij zijn? Wat wil jij betekenen in het leven van jouw leerlingen? Leerkrachten nemen hiermee hun verantwoordelijkheid en tonen hun verbondenheid met hun leerlingen.

Dit vraagt van leerkrachten dus ook een ontdekkingstocht naar wat hun zingeving is. Het vraagt dus ook aan hen om na te denken welke bagage zij al hebben en waar nog naar gezocht moet worden. Goede leerkrachten hebben zo’n reis al achter de rug en werken en leven vanuit hun kernwaarden. Alleen dan kunnen ze namelijk hun leerlingen bieden wat deze echt nodig hebben. Zij denken van binnen naar buiten!

Niet alles is maakbaar
De samenleving vraagt meer en meer om zekerheden en verwacht dit ook van het onderwijs. Laten we stoppen met deze schijnvertoning. Er zijn geen zekerheden en niet alles is maakbaar. De wereld is vol met onzekerheden en niemand weet hoe de toekomst eruit zal gaan zien. We kunnen nog geen vijf jaar vooruit kijken. We weten dus al helemaal niet hoe de wereld eruit ziet als de kinderen van nu met pensioen gaan.

Telkens zijn er onvoorspelbare aspecten die ervoor zorgen dat het toch anders loopt dan verwacht. Het merkwaardige is dat we ons elke keer weer laten verrassen en zo goed mogelijk proberen te anticiperen op de onverwachte wendingen.

In ons onderwijs en in onze opvoeding doen we echter alsof alles maakbaar en te plannen is. Daarmee leren we jonge mensen niet de dingen die ze nodig hebben om succesvol aan hun ontdekkingstocht te beginnen. Sterker nog, we geven ze een wereldbeeld wat uit zekerheden bestaat. In de echte wereld ontdekken ze dat deze niet bestaan en dat ze telkens moeten schakelen om het nieuwe het hoofd te bieden.

Naast de zekerheid van geboren worden en weer sterven, is er slechts één ding wat zeker is: we moeten het doen met wat er is en met wat er in onszelf aanwezig is. Dat is de enige zekerheid waar je mee kunt werken. Jouw kwaliteiten, jouw kernwaarden, jouw kracht.

Het onderwijs zou zich meer moeten richten op wat een leerling te bieden heeft in plaats van wat wij een leerling kunnen bieden. Laten we stoppen met de systemen die ons sturen. Laten we ruimte bieden aan jonge mensen. Ruimte neemt altijd spanning weg en slechts dan kunnen nieuwe dingen ontstaan.

Dus: Wat draagt deze leerling bij? Wat kan deze leerling betekenen voor de samenleving? Denken van binnen naar buiten!

Als we uitgaan van het enige wat zeker is, namelijk de zekerheid in jezelf, verandert dat dus de rol van onderwijs. De focus hoort gericht te zijn op de persoonlijke zoektocht van leerlingen naar het eigenaarschap van hun bestaan, naar hun kernwaarden, naar hun zingeving. Scholen begeleiden hen om het antwoord te vinden op wie zij zijn en wat hun betekenis voor de samenleving kan zijn.

En daarmee zijn we weer terug bij de tocht waar Nina June over sprak. De ontdekkingstocht naar zingeving. Van binnen naar buiten!

Dit artikel verscheen eerder in Kinderwijz (zomer 2016) en is met toestemming gepubliceerd.

Jack Provily is werkzaam geweest als leerkracht, intern begeleider en directeur in het primair onderwijs. Sinds augustus 2012 is hij onderwijsbegeleider. Zijn website heet Zo Mooi Anders.