Tijdens de onderwijsavond met Ismail Aghzanay: ‘Een vraag die op pijnlijke wijze blootlegt hoezeer er werelden naast elkaar bestaan’

7 juni 2023

Tijdens de laatste NIVOZ-onderwijsavond ‘Het geheim van de leraar’ (op 11 mei jl.) vertelt Ismail Aghzanay ons dat we echt iets van onszelf mogen verwachten wanneer we voor de klas staan. ‘Als leraar heb je een enorme impact en daar dienen we ons bewust van te zijn.’ Het is een boodschap die hij brengt met veel flair en humor, maar net zo goed met de nodige ernst, zo schrijft Mohamed Bouziane, praktor Gelijke Kansen bij het Albeda College. Hij was aanwezig en klom in de pen. ‘Als zoon van een migrant die een jeugd heeft genoten soortgelijk aan de Rotterdamse jongeren waar Ismail over spreekt, begrijp ik niet alleen waar hij het over heeft: ik voel het.’

Ismail Aghzanay stelt op deze onderwijsavond - voor deze gelegenheid in De Machinist in Delfshaven - dat de grootstedelijke jeugd een speciale vorm van aandacht behoeft. Ik neem als vanzelf aan dat hij doelt op jongeren uit kansarme milieus; jongeren uit gezinnen die vaker niet, dan wel de beschikking hebben over het - oh zo nodige - sociaal, cultureel en niet te vergeten economisch kapitaal om kansen te creëren, te krijgen en te grijpen. Hij gebruikt deze woorden zelf niet, maar als zoon van een migrant die een jeugd heeft genoten soortgelijk aan de jongeren waar Ismail het over heeft, begrijp ik niet alleen waar hij het over heeft, ik voel het.

Frustratie en urgentie staan in schril contrast met de opgewekte en humoristische Ismail die deze boodschap brengt. Het verhaal van Ismail is doordrenkt van de noodzaak tot verandering. Gedurende de avond haalt Ismail verscheidene theorieën en quotes van grote denkers aan. Het zijn echter de heart to heart momenten die het meeste binnen komen en blijven hangen. Zie je leerlingen en wees er echt voor hen. En dit gaat verder dan het stellen van een vervolgvraag als een leerling ietwat apathisch uit zijn ogen kijkt. Toch is het nogal wat om dit van leraren te vragen die lesgeven in een context waar de leerlingen die er de meeste nood aan hebben te worden gezien, talrijker zijn dat de leerlingen voor wie dit niet of minder geldt. Want hoe doe je dit met de waaier aan identiteiten op klasniveau en de gelaagde opdracht om een kind naar volwassenheid te (bege)leiden als docent in de grote stad?

Zie je leerlingen en wees er echt voor hen! Maar hoe doe je dit met de waaier aan identiteiten op klasniveau en de gelaagde opdracht om een kind naar volwassenheid te (bege)leiden?''

Terwijl ik met een gevoel van (h)erkenning en urgentie meegevoerd wordt door het verhaal van Ismail, zie ik het podium gaandeweg groter worden. Er ontstaat een interessante dynamiek in en met de zaal waarbij het publiek een steeds meer wordt dan een passieve toehoorder. In de eerste plaats omdat er een oud-lerares van Ismail in het publiek zit die hem, in een tijd waarin niemand oog voor hem had, echt zag. Haar aanwezigheid doet iets met Ismail en onthult aan ons niet alleen wie Ismail als spreker is, maar ook wie Ismail als mens is. Daarnaast laat het appél dat Ismail op leerkrachten doet, de onderwijsprofessionals in het publiek niet onberoerd. Dit leidt op een zeker moment tot een vraag van iemand uit het publiek die met haar vraag een inkijkje geeft in haar eigen overtuigingen. Hebben leerlingen niet zelf een rol in de strijd tegen vooroordelen en discriminatie en moeten we ze daarom soms niet gewoon aan hun lot overlaten?

Hoewel beargumenteerd kan worden dat het creëren van veerkracht iets is waar iedereen wel baat bij heeft en zelfs gesteld zou kunnen worden dat dit juist voor deze jongeren in meerdere mate geldt, legt deze vraag het pijnpunt bloot. Het laat namelijk zien hoezeer er werelden naast elkaar bestaan. Immers, als je in je opvoeding de middelen en de knowhow hebt meegekregen om op een effectieve manier voor jezelf op te komen - door bijvoorbeeld de juist taal te spreken, door over het juiste netwerk te beschikken of de middelen te hebben om een netwerk te vormen - dan is er inderdaad niets mis met wat spreekwoordelijk haar op de tanden. Maar het probleem dat Ismail agendeert, is dat juist die basis ontbreekt. De jeugd waar Ismail het over heeft, beschikt niet over het juiste kapitaal en de juiste omgangsvormen om goed voor zichzelf op te komen. Wellicht dat een metafoor kan bijdragen aan wat begrip:

Stel dat ik u in een roeiboot zet. Er is u nooit geleerd om te roeien of erger: het roeibootje is helemaal niet uitgerust met roeispanen. Zwemmen heeft u evenmin geleerd. Ik duw u vanuit de allerbeste bedoelingen een meer op en laat u over aan het lot in de hoop dat zich veerkracht, inventiviteit en zo mogelijk meer vaardigheden en karaktereigenschappen zullen ontwikkelen. Kan en mag ik dan verwachten dat u de waterkant redt? Heb ik mijn verantwoordelijkheid in voldoende mate genomen? En help ik u door u aan uw lot over te laten?

Het is frappant hoe de opmerking van de dame uit het publiek precies de kern raakt van waar Ismail het over heeft. Als het erom gaat dat wij leerlingen echt zien, vraagt dat dan niet van ons dat wij de bril die ons gewoon is om mee naar de wereld te kijken, afzetten? Dat we de wereld vanuit het perspectief van de leerling bekijken en echt zien?

ls het erom gaat dat wij leerlingen echt zien, vraagt dat dan niet van ons dat wij de bril die ons gewoon is om mee naar de wereld te kijken, afzetten?''

Ik zeg ja. En ik zeg ook ja als je mij vraagt of dat niet verdomd moeilijk is. Want de medaillon heeft ook een andere kant: als je bent opgegroeid in een omgeving die rijk is aan kapitaal en past in hetgeen wij onder onze perceptie van ‘normaal’ scharen, dan is het ontzettend moeilijk om de leerlingen te begrijpen voor wie ons normaal helemaal niet bestaat. De leerling echt zien vergt investering en gaat in zekere mate gepaard met ongemak. Het vereist het vermogen het eigen oordeel te parkeren of zelfs helemaal opzij te zetten. Aminata Cairo weet dit treffend te verwoorden in haar boek ‘Holding Space’. Om de persoon achter de leerling echt te kunnen zien, is het zaak een epoché in te bouwen, oftewel: een oordeelsvrije tussenruimte. Het gaat erom je in de leefwereld van je leerlingen te verdiepen zonder daar meteen iets van te vinden en jezelf er daarbij van te vergewissen dat je die leefwereld niet zo gemakkelijk zult doorgronden en waarschijnlijk nooit helemaal zult kunnen doorgronden. En dit vraagt om initiatief. Dit vraagt om zelf op onderzoek uitgaan. Zonder oordeel. Pas dan kun je de weloverwogen keuze maken om een leerling in een roeibootje een meer op te duwen. Maar dan wel met roeispanen. Maar dan wel met zwemvaardigheid.

Mohamed Bouziane is sinds april 2023 praktor Gelijke Kansen bij het Albeda College, een mbo-opleiding in Rotterdam en omstreken. En bvendien co-founder bij urbanTQ.