Teun kwam tot stilstand; faalangst zat hem in de weg

29 mei 2018

Als de leerprestaties van kinderen tegenvallen, stelt de omgeving doorgaans veel in het werk om daarin verandering te brengen. Maar lang niet altijd blijkt dat de juiste strategie: de omgeving kan niet alles oplossen. Vaak werkt het veel beter om stap voor stap de verantwoordelijkheid terug te brengen bij het kind, aldus hoogbegaafdheidsspecialist Monique Jonkers. Zij schreef hierover het boek ‘Lekker zelluf doen!’ Het blog gaat over Teun, een jongen die niet lekker in zijn vel zit en die op weg geholpen wil worden.

Tegenover me zit Teun (niet de jongen op de foto): eenentwintig jaar, donkere ogen, glimlach om de mond. Twee jaar geleden zakte hij voor het VWO, het halen van certificaten strandde het jaar erop. Sindsdien deed Teun niets meer. Zijn dagen waren leeg. Hij wilde iets gaan doen, maar wist niet wat en wilde daar graag hulp bij. Hij was erg gemotiveerd; het leven van zijn vrienden zag hij verdergaan, terwijl hij zelf stil stond. Dat wilde hij niet langer.

Al op de basisschool zat Teun niet lekker zin zijn vel. Woede-uitbarstingen werden afgewisseld met periodes van extreme teruggetrokkenheid. Dan zat hij uren alleen op zijn kamer, te neuriën of te bouwen met technisch lego. Eigenlijk heeft Teun het nooit naar zijn zin gehad op school. Doordat hij zo slim is, bracht hij het nog tot 6 VWO. Zonder noemenswaardige inspanning. Zijn ouders probeerden hem steeds te helpen. Samen met leerkrachten keken ze wat Teun nodig had, maar niets sloeg aan. Teun was niet geïnteresseerd in uitdagend werk, moeilijke opdrachten of presentaties.

Een slim kind dat langzaam maar zeker tot stilstand komt: dat gebeurt helaas regelmatig. Sommige hoogbegaafde kinderen halen redelijke cijfers met weinig inspanning, waardoor zij de noodzaak van inzet niet altijd inzien. Maar wat ze op deze manier niet leren, is om zelfsturend vermogen te ontwikkelen. Als de leerprestaties tegenvallen, probeert iedereen om het kind heen dingen aan te passen, zodat het kind alsnog in beweging komt. Maar om in beweging te komen, is het noodzakelijk dat het kind zich eigenaar voelt en verantwoordelijkheid neemt. En hoe harder de omgeving gaat rennen, hoe kleiner de kans dat dit ook gaat gebeuren. Zo is de cirkel rond.

Wil je die doorbreken, dan vraag je allereerst van het kind ander gedrag. Je leert het de benodigde vaardigheden, waardoor het kind houvast krijgt. Daarnaast zul je zelf (als ouder of leerkracht) ook iets moeten doen: stap voor stap de verantwoordelijkheid terugbrengen bij het kind. Daarmee geef je vertrouwen. Belangrijk, want zonder zelfvertrouwen zal een kind geen eigenaarschap ontwikkelen en verantwoordelijkheid leren dragen. Het lijkt misschien alsof slimme kinderen alle reden hebben om te blaken van zelfvertrouwen, maar vaak is dit niet het geval. Ze vinden het vaak ‘gewoon’ dat ze heel veel weten en kunnen, en schrijven dit succes niet op eigen conto.

Juist dat stapje terugdoen en het kind niet te veel in de luwte houden, is voor ouders en leerkrachten soms een moeilijke opgave. Begrijpelijk: als het niet goed gaat met je kind of leerling, probeer je alles te doen wat in je vermogen ligt om hem te helpen. Daarmee ontneemt de omgeving het kind echter ook de kans om te leren omgaan met tegenslag en dóór te zetten. Een eigenschap die iedereen moet ontwikkelen die ergens wil komen in het leven.

Een stapje terugdoen om het kind verantwoordelijkheid te leren dragen, is overigens minder passief dan het klinkt: natuurlijk geef je het kind steun en vertrouwen. Je neemt de leiding, maar bent tegelijk het vangnet.

Terug naar Teun. Zijn probleem was dat hij niet naar zichzelf keek, maar alleen naar zijn omgeving: dáár moest van alles veranderen. Zelf bleef hij buiten schot. In een coachingstraject leerde hij stapje voor stapje naar zichzelf te kijken en zich bewust te worden van de invloed die hij zélf op de situatie heeft. Makkelijk was dit niet: zijn wegkijken bleek vooral ingegeven door faalangst. Door de doelen in het begin klein te houden, waardoor hij succeservaring op succeservaring kon stapelen, nam hij echter steeds meer zelf plaats achter het stuur. Hij leerde dat fouten maken niet het einde van de wereld was, maar hoorde bij een leerproces. Zijn nuchtere analyses (tot dan toegepast op anderen) begon hij voor zichzelf in te zetten. Zijn verbale kwaliteiten hielpen hem in zijn onderzoek naar een juiste studiekeuze, door met veel verschillende mensen in allerlei beroepen te praten. En zijn fantasie gebruikte hij om alle mogelijkheden te verkennen die voor hem lagen. Zo kwam hij bijvoorbeeld in aanraking met fotografie. Zijn wil om daar meer van te weten te komen, hielp hem om het eigenaarschap op zich te nemen en daadwerkelijk stappen te zetten. Daarmee was zijn motor gestart. Natuurlijk ontmoette hij nog hobbels, maar het lukte hem om steeds meer te zien wat hij zélf kon doen.

En nu zit hij dus weer tegenover me, hij kwam gewoon even aanwaaien. Trots vertelt hij dat hij is toegelaten op de universiteit. Trots omdat hij écht zijn best heeft gedaan om dat te bereiken wat hij wil.

Meer weten over het aanleren van eigenaarschap en verantwoordelijkheid? Monique Jonkers schreef hierover het boek ‘Lekker zelluf doen!’. Bestemd voor ouders, leerkrachten en anderen die betrokken zijn bij de opvoeding van kleuters, basisschoolleerlingen en pubers. Prijs € 19,95 , te bestellen via bol.com of www.bureauflore.nl/lekker-zelluf-doen.