Teacher says ‘no’

23 maart 2022

Mag je als leraar zeggen: technologie in de klas is aan mij niet besteed? Mag je zeggen: ik doe hier niet aan mee? Remco Pijpers maakt de balans op de van rol van technologie in de klas. 'Het ongemak wordt de laatste jaren steeds sterker gevoeld. Technologie kan een mooi instrument zijn, maar technologie kan ook de regie overnemen waardoor onderwijs een instrument wordt, data verzamelend voor Silicon Valley, het kind reducerend tot een grafiek op het dashboard.'

Zo’n zeven jaar geleden vroeg een schoolleider mij of het verantwoord was om een van zijn leraren te berispen. Het team wisselde ervaringen uit via WhatsApp, wat fantastisch ging. Alleen die ene leraar vertikte het. Hij wilde geen smartphone en al helemaal niet communiceren via een app, die net was overgenomen door Facebook. De leraar werd een weigeraar genoemd, asociaal, een ict-angsthaas, iemand die niet in de kopgroep, zelfs niet in het peloton maar vlak voor de bezemwagen fietste.

Nu we nog beter zien hoe Facebook uit is op je data en we weten hoe verslavend smartphones kunnen zijn, kijken we misschien anders tegen deze weerspannige leraar aan - was hij een ‘early mover’?

Wrijving geeft glans, zullen we maar zeggen. 

De eendimensionale mens
Interessant in deze context is het werk van de filosoof Herbert Marcuse (1898-1979). Marcuse zag de groei van een systeem, dat door hem ‘het technologisch productieapparaat’ werd genoemd. Dit systeem reduceert ons tot raderen in een machine. Het apparaat jaagt op, geeft nooit rust, dwingt tot meer efficiëntie, meer productiviteit, en meer consumeren. De mens is, aldus Marcuse, een ‘eendimensionale mens’ geworden, ook de titel van het boek dat hij publiceerde in 1964. 

Marcuse had voorspellende gaven, schrijft journalist Marian Donner in De grote weigering. De moderne mens zit gevangen in een tredmolen van dataficatie, aldus Donner, aangedreven door algoritmes die sturen op een efficiënte en productieve maatschappij. Marcuse pleitte voor vrijheid. De vrijheid voor het individu om zichzelf te ontwikkelen, te falen, om af te wijken van de norm. De ruimte om anders te denken en te handelen bepaalt de vrijheid van een samenleving.

Donner breekt een lans voor de ‘mensen in de marge’, mensen ‘die geen artikelen of boeken schrijven, maar die elk op hun eigen manier de heersende ideologie van groei, efficiency en optimalisering ondermijnen door het spel niet langer mee te spelen.’ Zoals de Amerikaanse Tricia Hersey, die via haar Instagram-account The Nap Ministry haar honderdduizenden volgers oproept tijdens het werk zoveel mogelijk te luieren en te dagdromen. De rust van The Nap Ministry is geen wellness-ontspanning maar een manier om een stok te steken in de spaken van de tredmolen.

Groeiend ongemak
Wil ik met deze filosofische reflectie toewerken naar een oproep aan leraren om digitaal niet mee te doen? Slinks verkeerde data invoeren, of computers laten crashen om het systeem te frustreren? Zeker niet. We leven in een digitale wereld, en die vraagt wat van de leerling. Dat vraagt ook wat van de leraar. Bovendien biedt technologie natuurlijk buitengewoon interessante mogelijkheden, net zo goed voor het onderwijs.

Maar toch. Er is wel wat aan de hand. Het ongemak wordt de laatste jaren steeds sterker gevoeld. Technologie kan een mooi instrument zijn, maar technologie kan ook de regie overnemen waardoor onderwijs een instrument wordt, data verzamelend voor Silicon Valley, het kind reducerend tot een grafiek op het dashboard.

Mag een leraar dwars liggen? Mag een leraar zeggen: dit wil ik niet?

Natuurlijk.

De oproep is aan de collega’s die dóór willen. Luister naar die ene leraar die moeilijk doet over videosurveillance bij tentamens, over ‘de optimalisatie’ van onderwijs met hulp van data. Hoor door het masker van verzet heen de stem die zegt: er staan waarden op het spel.

Modern onderwijs vraagt om meerdimensionaliteit. Wrijving maakt vrij.

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek bij Kennisnet, waarvoor hij onder andere podcastserie 'Onder pedagogen' maakt. Hij is mede-auteur van 'Waarden Wegen. Een ethisch perspectief op digitalisering in het onderwijs' en de 'WaardenWijzer'.