Samen leren om ‘het leven te leven’ – bij Wittering.nl begint dat al bij de baby’s

17 mei 2023

In steeds meer gemeenten worden kinderopvangorganisaties en scholen aangemoedigd om te gaan samenwerken. Hoe doe je dat met de pedagogiek als leidraad? Bij Wittering.nl in Rosmalen delen ze een gemeenschappelijk visie op het mens-zijn en werken ze allemaal met dezelfde kernconcepten: ‘We praten deze maand met álle kinderen over macht en bestuur, ook met de peuters’. Marilse Eerkens bezocht Wittering.nl en doet verslag.

‘Suzan!’ roept een kleuter enthousiast uit als haar voormalige juf van de kinderopvang opeens de kleuterafdeling komt oplopen. Ze vliegt haar in de armen en maakt een kort praatje.

Samen met Witteringdirecteur Kim Cleijn loop ik door het zeer ruimtelijke gebouw van Wittering.nl. De hoge glazen deur van de afdeling waar de baby’s en peuters zitten staat open en we lopen achter juf Suzan zo de kleuterafdeling op. De kinderen zitten daar niet in lokalen maar in grote ruimtes met een plek om te knutselen – de ‘ateliers’ – een plek om te eten -‘het restaurant’- een plek om taal- en rekenvaardigheden te trainen– het ‘ breinplein’ en een plek om onderzoek te doen – ‘Eureka’. Daarnaast zijn er knusse hoeken waar de kinderen met hun vaste kring samenkomen om de dag te openen – altijd met klassieke muziek en een kaarsje en met wat uitgesproken voornemens voor die dag. Verderop lopen een paar kinderen in hun hemd en onderbroek in een klein gymzaaltje rond – zonder begeleiding want volgens Cleijn kunnen deze kinderen dat prima aan. En dan is er nog de buitenspeelplaats waar wordt rondgerend en gespeeld. Wie even een luchtje moet scheppen of lekker wil rennen kan daar altijd heen.

Op de afdelingen met de oudere kinderen ziet het er vergelijkbaar uit: breinpleinen met laptops en boeken, een ‘restaurant’ om je boterhammen op te eten, tafels waar aan geknutseld kan worden.

Bij de bovenbouw staat dat knutselen in het teken van de kunst van de Aboriginals. In kleine groepjes zijn ze druk bezig met de kenmerkende stippelwerken of met het plakken en rijgen van zaden.  Dit thema komt niet zomaar uit de lucht vallen, vertelt Cleijn. Het vloeit voort uit het kernconcept waar ze deze maand mee werken: ‘macht en bestuur’. Alle units gaan er mee aan de slag – van de peuters tot en met de oudste kinderen. Wel wordt het thema vertaald naar de doelgroep. ‘Bij de peuters en kleuters werken we bijvoorbeeld vanuit de sprookjes’, zegt Cleijn. ‘En dan praten we over de koningin of de boze tovenaar; waarom zijn de mensen bang voor hem? En is de koningin altijd de baas? Bij de oudere kinderen kun je het hebben over de onderdrukking van de Aboriginals in Australië bijvoorbeeld.’

Ze benadrukt dat ze bij Wittering.nl altijd eerst bepalen welke onderwijsdoelen ze willen behalen en er pas dan allerlei oefenmateriaal bij verzinnen. In tegenstelling tot andere scholen worden de lessen dus niet bepaald door de lesmethode zelf. ‘Als je je daardoor laat leiden, ben je vooral met "activiteiten" bezig’, vindt Cleijn, ‘niet met de bedoeling van het leren.’

Dat ‘leren’ heeft bij Wittering.nl een hele brede betekenis. Wat de school nastreeft is om kinderen niet alleen goed te leren rekenen, lezen en schrijven maar om ze te ‘leren het leven te leven’. Het werken met die kernconcepten – deze maand dus met ‘macht en bestuur’ – is een voorbeeld van deze holistische benadering. En zo zijn er nog meer van dit soort thema’s die terugkeren over de hele linie. Eén daarvan is het idee dat alle kinderen goed moeten leren luisteren naar hun lijf. Dat betekent dat kinderen zelf mogen bepalen wanneer ze in het restaurant gaan zitten om hun boterham of appel op te eten en ze naar buiten mogen als ze daar behoefte aan hebben. Bij de jonge baby’s betekent dit dat kinderen worden gevoed op verzoek en niet op een vaststaand schema. Soms is dat best even puzzelen.

Dit ‘luisteren naar je lijf’ is een hele basale waarde bij Wittering.nl. Pas wanneer je dat lichaam goed aanvoelt en niet over je grenzen gaat kun je echt betrokken zijn bij wat je doet - helemaal opgaan in een spel bijvoorbeeld. En die betrokkenheid, stelt Cleijn in navolging van de Vlaamse onderzoeker Ferre Laevers, staat aan de basis van nieuwsgierigheid, experimenteren, denken etcetera. Kortom, al het leren begint bij betrokkenheid, of je nou anderhalf bent of een kind van twaalf.

Als we verder lopen door de bovenbouw raken we in gesprek met twee meiden van een jaar of tien. Ze zitten met een klein groepje aan een tafel waarboven een poster met vereenvoudigde dierenplaatjes hangt. De dieren maken onderdeel uit van de zogenaamde Axenroos-dieren, een model dat kinderen helpt om over hun eigen en andermans gedrag en gevoel te praten, met name in lastige situaties. ‘Ik ben écht een Bever’ zegt Lot als ik naar de poster wijs. ‘Ik wil altijd helpen’. Haar buurmeisje aarzelt over wat ze is. ‘Jij bent een schildpad’ vult Lot voor haar in. ‘Een schildpad twijfelt’. Haar klasgenootje knikt instemmend.

Omdat deze Axenroos over de hele linie wordt gebruikt leren kinderen al van jongs af aan op een speelse manier praten over hun gedrag en gevoel en over wat dat met henzelf maar ook met anderen kan doen. ‘We leggen bijvoorbeeld uit dat je soms wat pauwengedrag (trots) nodig hebt, maar dat als dit te lang duurt dit ook vervelend kan worden’, legt Cleijn uit. Ook dit hoort volgens Wittering.nl bij ‘samen het leven leren’.

De plannen om het onderwijs-deel van Wittering.nl samen te voegen met de kinderopvang begonnen zo’n 15 jaar geleden. Margreet Deliën, directeur bestuurder van ‘Ons Kindbureau’, vertelt aan de telefoon dat het daarna nog bijna tien jaar heeft geduurd voor die samenwerking echt van start kon gaan. Net als bij andere integrale kindcentra moest ook hier flink gepuzzeld worden hoe je het financiële model van de kinderopvang – marktwerking met subsidie voor ouders – het beste combineert met het rechtstreeks gefinancierde basisonderwijs waar ook nog eens andere kwaliteitsregels gelden. En hoe je ervoor zorgt dat beide partijen profiteren van elkaars kwaliteit (en voorkomt dat de een wordt meegesleept door de ander als de kwaliteit minder is). Ook was het niet altijd even makkelijk om iedereen ervan te overtuigen dat die samenwerking een goed idee zou kunnen zijn.

Maar nu is bijna iedereen daar, net als Cleijn en Deliën, toch echt wél van overtuigd. De doorstroom van kinderen verloopt bijvoorbeeld een stuk soepeler omdat de peuters vast kunnen gaan wennen in Unit 2 – de voormalige kleuterschool. Ook ouders die met hun kinderen de overstap maken naar de basisschool weten beter waar ze aan toe zijn. De leerfilosofie van de Wittering.nl zit immers al vervlochten in de kinderopvang – je weet dus dat de ouders daar heel bewust voor gekozen hebben.  ‘Vroeger waren we als school afhankelijk van wat de kinderopvang vertelde over onze school’ , zegt Cleijn. ‘En in ons geval is dat geen eenvoudig verhaal. Ik ben vaak een uur bezig om dat uit te leggen. Ik kan me voorstellen dat pedagogisch medewerkers daar niet altijd tijd voor hadden. Maar nu ervaren de ouders dat zelf.’

Ook op praktisch vlak zijn er voordelen: als er gaten vallen in de opvang kunnen docenten soms bijspringen – nu gebeurt dat bijvoorbeeld in de voorschoolse opvang. Daarnaast kunnen sommige pedagogisch medewerkers ingezet worden als onderwijsassistenten.

‘We leren ook veel van de samenwerking met de kinderopvang’, zegt Cleijn. ‘Pedagogisch medewerkers, vooral die van de BSO, kijken vaak op en andere manier naar de kinderen. Ze zien in een andere setting ander spel van ze. En gaan hier vervolgens heel flexibel mee om. Die frisse blik is waardevol.’ Deliën is blij dat de kinderopvang eindelijk de waardering krijgt die het verdient. ‘We hebben op pedagogisch vlak veel te bieden. Het wordt tijd dat we daar wat meer voor gaan staan.’

Los van het administratieve gedoe is de samenwerking dus echt wel een succes te noemen. Inmiddels komen oud leerlingen al weer terug om stage te lopen op hun oude school. En misschien wel om mee te helpen om de samenwerking tussen opvang en school nog vanzelfsprekender te maken.

Marilse Eerkens is sociaal psycholoog, journalist en auteur van o.a. ‘Als ze maar gelukkig worden’.