Professionaliteit van de leraar onder druk (maar héél veel gaat gewoon goed!)

23 mei 2018

In nauwe samenwerking met de Universiteit van Maastricht bereiden drie gedreven onderwijsprofessionals met diverse achtergronden een praktische en tegelijkertijd vernieuwende aanpak voor: 'Exnovatie In Onderwijs'. ‘Wanneer je met exnovatie in je school aan de slag gaat, betekent dat dat je je bewust wordt van de vaardigheden en kennis die je in hele alledaagse situaties toepast zonder dat je dit in de gaten hebt. Deze kennis en kunde is cruciaal, maar tegelijk zo “gewoon” dat ze niet meer opvallen. Want weet je, dat 98 % van wat er op de werkvloer gebeurt goed gaat maar dat we dat niet meer zien? We ervaren dat als gewoon terwijl juist daar veel van te leren valt.’ 

Tijd voor een gesprek over deze veelbelovende aanpak met Martijn Galjé, begeleidingskundige bij het Nivoz* en met Suzan Baldinger & Harriet Kollen, eigenaren van het Pakhuis voor Onderwijs Innovatie** Martijn vertelt: ‘Wanneer je met exnovatie in je school aan de slag gaat, betekent dat dat je je bewust wordt van de vaardigheden en kennis die je in hele alledaagse situaties toepast zonder dat je dit in de gaten hebt. Deze kennis en kunde is cruciaal, maar tegelijk zo “gewoon” dat ze niet meer opvallen.’ Suzan vult aan: ‘Met het gebruik van videocamera of smartphone, kun je deze alledaagse rijkdom zichtbaar maken. Hierdoor creëer je letterlijk een afstand die ervoor zorgt dat je een ander perspectief krijgt op je werkpraktijk en dit maakt dat andere dingen gaan opvallen.’ Harriët: ’Je kijkt met een professionele “insiders-blik” naar alledaagse beelden van jouw werkomgeving. We gaan daarbij in eerst instantie uit van de dingen die gewoon goed gaan. En juist daar zit hem de kracht. Martijn: ‘Want weet je, dat 98 % van wat er op de werkvloer gebeurt goed gaat maar dat we dat niet meer zien? We ervaren dat als gewoon terwijl juist daar veel van te leren valt.’

Onderzoeksvraag
Martijn licht toe: ‘Als je met exnovatie aan de slag gaat formuleer je als schoolteam zelf je onderzoeksvraag. Een voorbeeld: hoe ziet de start van de dag eruit in de klas? Zulke momenten gaat het team dan eerst zelf filmen in verschillende klassen. Bijvoorbeeld, in vijf klassen leg je vast hoe de start van de dag verloopt. Vervolgens worden beelden van praktijken die goed gaan achter elkaar gezet en met elkaar bekeken. Harriët: ‘We praten met elkaar over wat er goed gaat. Centraal staat daarbij de vraag wat het precies is, dat er voor zorgt dat je collega die situatie zo goed voor elkaar heeft. Waar zit hem dat nu precies in? Hoe het komt dat dat goed gaat. Wat valt op? Waar zitten de verschillen, de overeenkomsten en wat zijn de effecten?’ Suzan: ‘Als leerkracht heb je veel kennis over je vak, je hebt een ambachtelijk 'Timmermans-oog' ontwikkeld. Maar dit geoefende oog, lijkt soms wel blind geworden, het ziet de “normale” dingen niet meer. De videobeelden laten je opnieuw dingen zien. Ze gunnen je als het ware een “buitenstaandersblik”. Je bespreekt met elkaar over wat je op de videoclips ziet en wat maakt dat het zo goed gaat en maakt hierbij gebruik van elkaars kennis en ervaring.’ “Dat kost ons nog meer tijd!”, zal je al lezend denken. Maar dat hoeft niet als je dergelijke sessies een terugkerend onderdeel kan laten zijn binnen je bestaande overlegstructuur’, geeft Martijn aan. ‘Leren van dingen die goed gaan gaat veel opleveren, juist omdat er zoveel goed gaat elke dag!’

Universiteit van Maastricht
Exnovatie werd ontwikkeld en uitgewerkt door de Universiteit van Maastricht waar Jessica Mesman*** aan de wieg stond van exnovatie in de gezondheidszorg. Zij ging luisteren, kijken en met een camera in de hand volgde ze in eerste instantie de professionals op de afdeling Neonatologie om de 'alledaagse routine' op deze afdeling zichtbaar en bespreekbaar te maken met behulp van video-beelden. De uitkomsten waren verrassend. Teams ervoeren na verloop van tijd een grote mate van eigenaarschap. Ze leerden nog beter samenwerken door gebruik te maken van elkaars talent en ervaring en kregen weer trots en waardering voor hun werk.

Samen met haar vakgenoten schreef zij een boek over de methode van video-reflexiviteit: Visualising Health Care Practice Improvement.

In de medische wereld wordt deze aanpak reeds meer dan tien jaar gebruikt en daarom, werd het volgens de initiatiefnemers hoog tijd om de Exnovatie-methodiek ook binnen te halen in het onderwijs.

Harriët: ‘Wij geloven in de kwaliteit, kennis en kunde van leerkrachten en zien hoe tegelijkertijd de niet aflatende stroom van regels en richtlijnen van inspectie en overheid alle plezier wegneemt en het werken in het onderwijs bijna onmogelijk maakt. Het vak van leerkracht verliest daarmee ook in rap tempo haar status.’

Eigenaarschap
Wij vinden bijvoorbeeld het zogenaamde 'lerarenregister' de zoveelste “motie van wantrouwen”, van de overheid richting het onderwijs’, beaamt Suzan. ‘Gelukkig ageren schoolbestuurders en onderwijsprofessionals inmiddels tegen dit register waarin het onderwijs zich wederom lijkt te moeten bewijzen.’ ‘Het maakt mensen toch ongelukkig in hun vak wanneer er zo weinig vertrouwen is in hun deskundigheid?.’

‘Wij gunnen teams wat meer ruggengraat en vertrouwen in hun eigen kunnen. ‘Door regelmatig beelden te maken van dat wat gewoon gevonden wordt, en goed gaat geeft onderwijsprofessionals dat vertrouwen en hun trots weer terug.’ ‘Daarnaast, geeft Martijn aan, ervaren teams een grote mate van eigenaarschap. Ze maken gebruik van de kennis in hun eigen team. Ze gebruiken elkaars talenten en vakkundigheid en leren zo efficiënt en prettig samen te werken.’

Exnovatie is een professionaliseringsmethodiek -van onderop- waarbij (school)teams de regie houden en die goed en inspirerend werkt, omdat juist wordt uitgegaan van het vertrouwen in de kennis en het vakmanschap van schoolteams. Onderwijsmensen kunnen hun professionaliteit weer in eigen hand nemen....En dat is, volgens de drie, precies dáár waar hij thuis hoort.

--------

• ‘Exnovatie in Onderwijs' zit nu in de fase van het transformeren van het succesverhaal in de gezondheidszorg naar het onder druk staande onderwijs. Directeuren en leerkrachten van scholen die nieuwsgierig en geïnteresseerd zijn in onze aanpak kunnen dat laten weten...

*NIVOZ onafhankelijk onderwijsinstituut gericht op versterking van de beroepsgroep

** Het clubje gedreven professionals bestaat uit: Harriët Kollen en Suzan Baldinger ( Owners en onderwijsavonturiers van het Pakhuis voor Onderwijs Innovatie). Dr. Jessica Mesman (Universiteit Maastricht) en Martijn Galjé (begeleidingskundige bij het NIVOZ).

***Dr. Jessica Mesman is universitair hoofddocent bij de vakgroep Society Studies en vice-dekaan Onderwijs aan de Universiteit van Maastricht.

**** boek over video-reflexivitieit en exnovatie: Iedema, R., Mesman, J. & Carroll, K. (2013) Visualising Health Care Practice Improvement: innovation from within. London: CPC Publishing.