Over macht versus gezag: ‘Soms ben ik verre van de kalme, empathische moeder die ik wil zijn’

2 december 2017

‘Ga jij weg?’, vroeg dochter Sofie (4) pas aan Anne van Hees, ‘Jammer, want ik wil niet op papa passen.’ Annes partner kan soms zo speels omgaan met hun dochters dat het niet duidelijk is wie nou het kind is. Toch is de opvoedrelatie een ongelijke relatie: ouders hebben grotere lijven, meer ervaring en moeten soms beslissingen nemen voor hun kind. Wanneer is dat nou machtsvertoon en wanneer handel je met gezag? En hoe helpt Alfie Kohn hierbij?


‘Mama, wat ga je doen?’, vraagt onze oudste dochter Sofie (4 jaar), wanneer ik even een notitieblok uit mijn kamer haal op de dag dat haar papa voor haar thuis is.
‘Ik ga nog even verder met werken’, antwoord ik haar terwijl ik alweer de trap afloop naar beneden en naar het kantoor in de tuin.
‘Ga je dadelijk nog weg, naar een klant?’
‘Ja, over een uurtje.’
‘Maar ik wil niet op papa passen…’

Nu zie ik ook dat het soms zoeken is wie de kinderen zijn en wie de volwassene is, als ik Arno – hun vader (34 jaar, ADHD) - met de kinderen, vaak stoeiend, bezig zie. Ook grapte Arno laatst dat hij thuisonderwijs overwoog omdat hij het veel te erg naar zijn zin had om twee dagen per week met de kinderen samen te zijn. Maar stellen dat de rollen is ons gezin omgekeerd zijn en dat Sofie op haar papa moet passen, dat geeft wel een verkeerde voorstelling van onze ouderschapsstijl, waarin wij macht zo min mogelijk een rol willen laten spelen.

Macht als middel om gedrag af te dwingen

Vanaf het moment dat ik het boek ‘Unconditional parenting’ (Onvoorwaardelijk ouderschap) van Alfie Kohn ruim drie jaar terug opende, ben ik me bewust geworden, van wat ik daarvoor als een onbenoemde intuïtie aanwezig was. Dat macht – dat meestal gebruikt wordt om gedrag af te dwingen – voor mij niet een middel is om mijn kinderen op te voeden.

Al besef ik terdege hoezeer Kohn wijst op het in het oog houden van de lange termijn, hoe hij constant bouwt aan relatie in opvoeding, en hoe hij wijst op compassie en je verplaatsen in je kind, toch weet ik inmiddels ook dat er grenzen zitten aan mijn mogelijkheden. Kohn beweert uiteraard niet dat opvoeders heiligen moeten zijn, maar gaat ook niet expliciet in op de menselijkheid van de ouder. Dit heeft bij mij het effect gehad dat ik Unconditional Parenting lang zag als een norm, waarlangs je elkaar de maat neemt. Inmiddels weet ik dat het eerder een streefmodel is, iets waaraan je telkens weer opnieuw kunt beginnen en verder kunt b0uwen.

Soms ben ik verre van de kalme, empathische moeder die ik wil zijn. Met een zekere regelmaat doen zich situaties voor waarin ik door mijn groter, sterker en ouder zijn bepaal welk gedrag mijn kinderen al dan niet vertonen. Situaties waarin er geen ruimte is voor overleg, discussie, uitrazen of alle andere opties die ik wel tot mijn beschikking heb in situaties waarin ik met rust en aandacht samen ben met mijn kinderen.

Situaties waarin ze vreselijk moe zijn en er geen rationeel gesprek meer mogelijk is, maar bovenal in situaties dat ik het niet meer weet. Situaties waarin ik me volledig machteloos en met de rug tegen de muur voel staan. Zoals de momenten dat één van mijn dochters de ander pijn doet om een doel te bereiken. Giftig word ik daarvan. Bozer dan goed is om de situatie naar kalmer water te leiden.

Vaak zorg ik tijdens dit soort vechtpartijen er niet alleen voor dat de één de ander niet meer kan raken, maar kan ik het meestal niet laten om iets uit te slaken als: ‘Ik wil nooit meer zien dat je dat doet!’ Het volume van mijn stem, mijn intonatie, mimiek en lichaamstaal – alles aan mij laat zien dat ik inzet wat ik heb om één van hen te dwingen niet alleen hun handelen te staken, maar ik probeer dan tegelijkertijd een zekere mate van angst in te boezemen voor als ze een volgende keer nog eens overwegen geweld in te zetten om hun zin te bereiken.

Daar zit natuurlijk de angel

En daar zit natuurlijk direct de angel. Ze overwégen namelijk geenszins om geweld te gebruiken. Ook zij voelen zich machteloos en radeloos op het moment dat ze hiertoe wel overgaan. Gisteravond, vlak voor het slapengaan, trok Sofie Liesje (2 jaar) omver in een rollenspel waarbij moeder Sofie haar baby Liesje een stevige knuffel gaf. Liesje viel zonder zich te kunnen opvangen letterlijk stijl achterover. Sofie – die zelf niet viel en geen pijn had – huilde nagenoeg even hard en sloeg uit schaamte mijn aanbod af om ook door mij getroost te worden.

Als er al een middel is om te voorkomen dat één van mijn kinderen de ander pijn doet, dan is het wel dat zij weten dat er voldoende liefde, aandacht en mogelijkheden voor hen zijn. Dan zal de kans het kleinst zijn dat zij zich tekort gedaan voelen en zullen zij de meeste emotionele, innerlijke ruimte hebben om een andere oplossing te overwegen dan het pijn doen van de ander in situaties waarin hun grenzen wel worden overtreden.

Dat vraagt van mij als ouder die niet alleen dat ik overvloedig aandacht en liefde geef, maar ook dat ik steeds weer ontdek en erken dat ik me tekort gedaan voel als één van mijn kinderen pijn heeft, zodat ik kan overwegen en kiezen hoe ik daarop reageer. Daarmee maak ik ook de kans groter dat ik voorleef hoe je op een geweldloze wijze je grenzen en wensen aangeeft.

Als het aankomt op het bijsturen van gedrag als ik geen andere opties heb, denk ik liever in termen van gezag. Lees verder...

Anne van Hees

Anne van Hees is coach en begeleider bij Hulp bij ADHD, een bureau dat ADHD en aanverwante problematiek benadert vanuit de positieve psychologie. Daar en op haar eigen site blogt Anne regelmatig over onderwijs, opvoeding en ouderschap.