Onderwijs is heel typisch mensenwerk: ‘Het beste komt toch uit jezelf’

1 september 2016

Bas ter Avest wordt gegrepen door de kwetsbaarheid, de vragen en de twijfels van een tweedejaar pabo-student. Wat geeft mij de legitimatie om kinderen te mogen lesgeven? Wie ben ik dat ik dat mag doen? Wat heb ik in me dat ik kinderen kan meegeven? En is dat wat ik in me heb wel genoeg? Een blog geschreven rond zijn afscheid als lerarenopleider op de HAN, vanuit een diep vertrouwen en de betekenis van ons mens-zijn.

Na tien jaar ga ik iets anders doen en neem ik afscheid. Dat doe ik door een aantal collega’s te laten reageren op de stelling: 'Het beste komt toch uit jezelf'. Ik geloof daar in. Ik ben ervan overtuigd dat de grootste schat van een leerkracht zijn eigen ‘zijn’ is.

Luc Stevens en Geert Bors spreken in Pedagogische tact (2013) over onderwijs als…

“heel typisch mensenwerk, werk van hoofd, hart en handen, werk waarbij jij als leraar je eigen instrument bent. Dat zet je niet even om in indicatoren en cijfers of in een ‘recept’. Jij als leerkracht doet er meer toe dan een methode. Je onderwijst voornamelijk door te zijn.”

Lotte Brunt schrijft in De Leraar (2014):

“Als leraar onderwijs je, naast de stof, vooral je eigen mens-zijn. Ik weet van mijn voormalige leraren nog steeds wat voor mensen het waren en hoe ze met mij omgingen, veel meer dan dat ik de dingen nog weet die ze me ooit hebben geprobeerd te leren.” En: “Leraren zijn belangrijk om zichzelf.”

Als het waar is dat het beste van je leraarschap uit jezelf komt, uit je zijn, wat vraagt dat dan van leraren (in opleiding)?

Een aantal weken geleden kwam ik in gesprek met Jop, een tweedejaars student uit mijn begeleidingsgroep. Hij worstelde, stelde zichzelf grote vragen en twijfelde over zijn studiekeuze. Centraal stond voor hem de vraag: wat geeft mij de legitimatie om kinderen te mogen lesgeven? Wie ben ik dat ik dat mag doen? Wat heb ik in me dat ik kinderen kan meegeven? En is dat wat ik in me heb wel genoeg?

Ik werd gegrepen door de vragen die Jop zichzelf stelde. Zo kwetsbaar, zo zoekend en daarmee zo sterk en krachtig.

Als jij als leerkracht, als persoon, als mens zo belangrijk bent, dan maakt je dat kwetsbaar. Zelf heb ik als leraar veel geworsteld met mijn kwetsbaarheid. En ik doe dat nog steeds. Wanneer ik als leerkracht mijzelf laat zien, betekent dat ook dat ik daarin kan worden afgekeurd, afgewezen.

Ervaring opdoen, gesprekken houden, iets ouder worden en coaching hebben me geleerd om mezelf welkom te heten voor de klas.  Welkom aan mezelf met alles wat ik meedraag en alles wat ik ben.  Welkom zenuwen, welkom ongeduld, welkom aan mijn creativiteit en humor. Het mag er allemaal zijn. Telkens wanneer ik met een les begin of voor een groep sta, oefen ik het: mezelf welkom heten. Soms bijna letterlijk. Het is voor mij een moment van een paar seconden, een minuut, om stil te staan bij wat ik voel en hoe ik erbij zit, nog voordat ik met de les begin. Soms lukt het, soms nog niet.

Gert Biesta (2016) zegt in het laatste magazine van hetkind, #4 Over grenzen:

“Als je met kinderen werkt, kan dat alleen maar met het volstrekte vertrouwen in dat wat een kind aan mogelijkheden in zich draagt.”

Ik zou dat willen aanvullen met: als je met kinderen werkt, kan dat alleen maar met het volstrekte vertrouwen in dat wat jijzelf in je draagt. Vertrouw op je idealen, vertrouw op je kernkwaliteiten, vertrouw erop dat je jouw onhebbelijkheden weet in te zetten als kracht, vertrouw op het moment, vertrouw op de situaties die zich zullen voordoen en dat je intuïtie je de weg wijst.

Als het waar is dat het beste uit jezelf komt, dan vraagt dat - naast het erkennen en toelaten van kwetsbaarheid - ook om een voortdurende zoektocht naar jezelf. Jezelf leren kennen, weten wat jou uniek maakt en wat je kinderen te bieden hebt: het ontwikkelen van zelfkennis. Zelfkennis geeft je grond onder je voeten en evenwicht. “Iedereen wordt er beter van zichzelf echt heel goed te kennen,” hoorde ik riet Op de Beeck zeggen in de alom geprezen uitzending, vorige week zondag, van VPRO’s Zomergasten.

Anderen kunnen je helpen om meer zicht te krijgen op jezelf en je eigen handelen. Delen helpt en geeft inzicht. Ook verhalen van anderen geven perspectief en schijnen nieuw licht op je eigen handelen. Vaak ontbreekt echter de aandacht en de tijd bij leerkrachten om alle kennis waarop hun handelen gebaseerd is naar boven te halen en te delen. Hoe vaak maken we op scholen tijd om pedagogische vraagstukken met elkaar te verkennen? Twijfels te bespreken? Hoe vaak stellen we onszelf, of een ander, een echte vraag? Mijn ervaring is dat juist die professionele dialoog weinig wordt gevoerd.

Dat maakt me zo enthousiast over initiatieven als deze, het platform hetkind.org - vol verhalen, dilemma’s, pedagogische vragen en inspiratie. Bedoeld om het goede gesprek over goed onderwijs te voeren, dan wel het te leren voeren.  Maar ik denk ook aan alle onderwijscafe’s die in het land worden georganiseerd: stuk voor stuk manieren om jezelf als leerkracht, als mens, beter te begrijpen.

Praten dus. Delen. In gesprek zijn. Met jezelf, met kinderen, met studenten, met collega’s. Een ander in je hart laten kijken. Je open en kwetsbaar opstellen. Het beste komt immers uit jezelf. Hoe mooi is het als je een ander daar deelgenoot van maakt? Prachtig toch?

Ik wens iedereen in dit nieuwe schooljaar een interessante zoektocht en hoop dat anderen mogen genieten van alles wat je in je hebt. Ik heb tijdens mijn afscheid genoten van de totaal eigenzinnige, unieke wijze waarop collega’s gereageerd hebben op: het beste komt toch uit jezelf.

En oh ja, Jop heeft besloten de Pabo af te maken. Hij hoeft het nog allemaal niet te weten van zichzelf. We krijgen er een goede leerkracht bij, daar ben ik van overtuigd.

Bas ter Avest werkte de afgelopen tien jaar op de Pabo van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN Pabo).

Bronnen

• Biesta,  G. (2016). Interview Biesta en Stevens. Grenzen in onderwijs en opvoeding. Magazine Het Kind #4.


• Bors, G. & Stevens, L. (2013). Pedagogisch tact.  Apeldoorn: Uitgeverij Garant.


• Brunt, L. (2014). De leraar. Geraadpleegd op 20 augustus 2016, van https://lottebrunt.files.wordpress.com/2014/08/de-leraar6.pdf



 
•