Observeer, leer en waardeer

18 april 2018

Het is mentorles. De leerlingen van Gepko Hahn zijn op hun stoelen gaan zitten en kletsen er gezellig op los. Gepko staat voor de klas en besluit deze keer eens niet de les aan te kondigen, maar te wachten en te kijken wat er dan gebeurt. Maar ook om te kunnen observeren en zich af te vragen wat er op zo’n moment in de hoofden van kinderen omgaat.

De leerlingen staan al voor de deur van het lokaal te wachten. Het is dinsdagmiddag het zesde uur: mentorles. Ik doe de deur open, de leerlingen stuiven langs elkaar naar binnen en van achteren naar voren vullen de stoelen zich. De jongens op de achterste rij gooien propjes papier en een pen naar elkaar. De meiden daarvoor zitten met elkaar te kletsen en te lachen. Nog verder naar voren zitten sommigen op hun Chromebook of kijken mij aan, wachtend totdat ik zeg dat iedereen zijn of haar Chromebook en telefoon weg moet leggen omdat we gaan beginnen. Zoals altijd.

Dit keer doe ik dat niet. Ik ga op de tafel zitten en kijk naar het schouwspel dat zich voor mij afspeelt. Dat is een trucje wat ik - net als vele andere docenten - soms gebruik om de klas zichzelf het zwijgen op te laten leggen. En blijkbaar zijn deze leerlingen goed afgericht, want na een paar minuten gaat er een golf van ‘ssst’ en ‘stil’ door de klas. Het is stil.

Stilte is een ervaring waar een docent vaak naar verlangt, maar waarvan ik me steeds meer besef dat ik er juist niks aan vind. Ik wil rumoer en geroezemoes. Ik wil dat leerlingen samenwerken, met elkaar in discussie gaan en samen plezier maken.

Ik doorbreek de stilte en zeg: ‘Ik heb niks te melden deze mentorles. Hebben jullie iets wat we moeten bespreken?’ Er wordt wat overlegd, maar ik krijg geen reactie van deze - als rustig bestempelde - klas. Ik blijf ook stil, waarop het geroezemoes toeneemt en in no time het schouwspel van een paar minuten eerder zich hervat.

Wat zou je doen? Ingrijpen? Ik kan de jongens achterin vertellen dat ze zich niet als kleine kinderen moeten gedragen. Ik kan van de klas een antwoord op mijn - semi-retorische - vraag eisen. Ik kan mijn vraag stelliger formuleren. Ik heb bewust niks voorbereid voor de les, maar kan natuurlijk wel improviseren of er een zelfstudie-uur van maken.

Ik kies voor niks doen. Observeren. Ik zie hoe de jongens achterin inmiddels forten bouwen van tafels om zich tegen de propjes papier te beschermen. Ik zie hoe een groepje meiden ‘commando pinkelen’ speelt en hoe anderen gewoon zitten te kletsen. Het is een prachtig schouwspel, waar ik oprecht van geniet.

Ik hoop altijd dat ik het juiste doe, ook in de ogen van de leerling. Ik ga hier niet stellen dat mij dat ook gelukt is. Een enkeling heb ik met deze actie in een onzekere en vooral onbekende situatie gebracht. Een meisje vraagt op een gegeven moment: wat moeten we doen? Hoewel ik deels voel dat ik wil ingrijpen – omdat ik bang ben voor haar niet het juiste te doen met niets doen – antwoord ik met: wat jij wil doen.

Toch hoop ik met deze les in ieders ogen iets goeds gedaan te hebben. Het doel was namelijk niet meteen in te grijpen en de leerling een bepaalde richting op te sturen, maar om eerst te observeren. Normaal gesproken doe je dat maximaal enkele seconden voordat je ingrijpt met een vraag, een instructie of feedback. Ditmaal wilde ik eens langer de tijd nemen voor het observeren en mezelf ondertussen afvragen wat er in de leerlingen om zou gaan op dat moment.

Dat zou ik vaker moeten doen: gewoon eens observeren. Dat hoeft niet elke dag of een hele les, maar een paar minuten levert je al zoveel op. Laat de boel gewoon de boel, ervaar wat er gebeurt en probeer je in de leerling te verplaatsen. Dat is soms heel lastig. Maak eens een begin door bij een collega in de les te observeren, al is het maar tien minuten. Ook dat is al heel waardevol.

Na het observeren en het perspectief nemen, komt het handelen. Een paar meiden beginnen tegen mij te vertellen over een toets voor WO die ze de volgende dag hebben. Vanuit dit gesprek gaan we samen naar de stof kijken. Ik probeer wat uit te leggen en we zoeken samen naar de antwoorden. Ondertussen hebben twee jongens zich van het propjes gooien losgemaakt en praten mee over de toetsstof. Na enkele minuten staat de halve klas om ons heen, nieuwsgierig en geïnteresseerd. De andere helft is zelf aan het werk gegaan of begeeft zich rustig naar de aula.

Heb ik het juiste gedaan, ook in de ogen van de leerling? Ik hoop het, maar waarschijnlijk heeft niet iedereen dat zo ervaren. Ik genoot van het schouwspel, ook al voelde ik soms de drang vanuit een gewoonte om in te grijpen bij een enkele leerling die ik in onzekerheid had gebracht. Door te observeren heb ik de leerlingen wel in hun waarde gelaten en geprobeerd mij zoveel mogelijk in hen te verplaatsen. En dan zie je met wat voor prachtige kinderen je werkt, die meer kunnen én willen dan je zelf soms beseft. Observeer, leer en waardeer.

Gepko Hahn is docent Geschiedenis en mentor aan het Corlaer College in Nijkerk.