'Nieuwe onderwijsruimte' maakt deel uit van transitie naar waarden als zelfsturing, eigenaarschap en samenwerking

24 november 2021

Het werken in grotere ruimtes (domeinen) maakt het mogelijk meer eigenaarschap bij leerlingen én bij leraren te creëren. Die beweging is onderdeel van een onderwijstransitie die op dit moment gaande is. Met hun boek Nieuwe onderwijsruimte spelen Rianne Neering en Tjitske Bergsma daarop in. ‘Mensen zijn niet meer van de baas, leerlingen zijn niet meer van de leraar. Op domeinen zijn zelfsturing, eigenaarschap en samenwerking belangrijke waarden.’

Nieuwe onderwijsruimte kan als standaardwerk worden gezien voor leraren, schoolleiders en leraren in opleiding in primair (po) en voortgezet onderwijs (vo) en voor hen die (willen) werken met onderwijs in domeinen. In het laatste hoofdstuk (zie Inhoudsopgave onderin) concluderen Rianne Neering en Tjitske Bergsma aan de hand van de actualiteit dat d’e gelijkwaardige relatie’ en ‘de ontwikkeling van de leerling als mens in de wereld’ (subjectificatie) vooropstaan bij onderwijs op domeinen.

We weten vanuit de zelfdeterminatietheorie dat mensen zich beter kunnen ontwikkelen als tegemoet wordt gekomen aan de drie psychologische basisbehoeften:

1. autonomie;
2. relatie;
3. competentie.

Als mensen zich competent voelen over hun eigen handelen, staan ze open om te leren en zich te ontwikkelen. Mensen willen het gevoel hebben dat ze zelf keuzes maken. Dit kan alleen in een omgeving waar de eigenheid van de ander gerespecteerd wordt. Mensen groeien als ze in verbinding staan met anderen. Dat is de kracht van domeinonderwijs: leraren en leerlingen in het domein die elkaars eigenheid respecteren en van daaruit verbinding maken.

Kansengelijkheid
In de samenleving speelt al jaren de vraag op welke wijze onderwijs kan bijdragen aan het vergroten van kansengelijkheid. Onderwijs op domeinen biedt, soms letterlijk, ruimte om bijvoorbeeld te werken met een driejarige brugperiode. Een driejarige brugperiode vergroot de mogelijkheden voor een kind om te laten zien wat hij kan. Wie dit boek heeft gelezen, weet dat wanneer teams intensief met elkaar samenwerken en als doel hebben leerlingen hun plek als mens in de wereld te laten ontdekken, leerlingen (en leraren) echt gezien worden. Dit zou betekenen dat domeinonderwijs een krachtige manier is om kansengelijkheid te vergroten.

Wij denken dat het onderscheid in niveaus niet het probleem is, maar de waarde die wij als samenleving toekennen aan die niveaus. Wanneer we de verschillende onderwijsrichtingen, beroepen en opleidingen gaan waarderen om wat ze toevoegen aan de samenleving, is het onderscheid niet meer beladen. Zonder de indeling in hoog en laag niveau, waarbij denken hoger wordt gewaardeerd dan doen, worden leerlingen gezien als mensen die doen wat bij ze past en van daaruit een bijdrage leveren aan de samenleving.

Dit past – vanuit de nadruk die Gert Biesta legt op subjectificatie - in een democratische samenleving. Juist in deze samenleving proberen we in gelijkwaardigheid samen te leven:

“Biesta biedt een open perspectief op onderwijs. Zijn visie op subjectificatie is gericht op de pedagogische mogelijkheden van onderwijs. (...) Het doel van zijn werk is minder complex: mogelijkheden creëren voor leerlingen om de uitdagingen aan te gaan een ‘zelf’ te willen vormen, en hen hierin aan te moedigen. (...) Daarom is het belangrijk dat het kind op school die wereld in al haar facetten kan ontmoeten, zodat het kan oefenen met een wenselijke verhouding ertoe. (...)” (Biesta in de praktijk, Eidhoff, Janssen & Ris, 2021, 9, 15)

Ervaring
Zowel Rianne Neering als Tjitske Bergsma hebben zelf veel ervaring opgedaan op scholen waar gewerkt wordt in domeinen. Rianne was als docent maatschappijleer tien jaar lang verbonden aan UniC, een vernieuwingsschool in Utrecht die in 2008 startte. Twee jaar eerder begon Tjitske op haar beurt aan een avontuur op het Vathorst College in Amersfoort. Voor dit boek – waaraan anderhalf jaar is gewerkt – staken ze ook hun licht op op andere plekken, zoals Laterna Magica (Amsterdam) en Wittering.nl (Rosmalen)

‘Toen wij begonnen met lesgeven op domeinen, merkten we dat de onderwijsvisie zo dicht ligt bij de waarden die wij als leraar belangrijk vinden. In eerste instantie ging deze vorm van onderwijs tegen de stroom in van de gangbare gedachte over onder- wijs. Inmiddels zien wij dat veel van waar wij toen mee pionierden, op vele plekken in het onderwijs vorm heeft gekregen. Wij willen jou aanmoedigen om je af te vragen welke stap jij kan zetten. Je kunt beginnen door je te realiseren dat jij ruimte wilt creëren door jouw belangrijkste waarden zijn in het onderwijs en die altijd voorop te stellen. Door vertrouwen te hebben in jezelf en je leerlingen, ben jij het uiteindelijk als leraar die het verschil kan maken.’

Lesgeven in domeinen is een moeilijke kunst, waarvoor een goed handboek ontbrak. Tot nu! Dit is verplichte kost voor iedereen die lesgeeft in een domein of op een leerplein.'' René Kneyber, lid van de Onderwijsraad.

Rianne Neering is momenteel als trainer en coach actief betrokken bij het ontwikkelen van eigentijds onderwijs. Daarbij ondersteunt ze vernieuwings-en veranderingsprocessen als didactisch coachen, formatief handelen en de methodiek van stichting LeerKRACHT. Tjitske Bergsma is teamleider bij de opleidingen van stichting NIVOZ en begeleidt trajecten Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap. Zij neemt daarnaast deel aan het ontwikkelen van de Educatieve Master Primair Onderwijs (EMPO) aan de Erasmus Universiteit.

Meld je hier aan voor onderstaande boekpresentaties:

Let op! De eerste boekpresentatie zou plaatsvinden op UniC in Utrecht, maar is nu in bedrijvencomplex de Pionier aan Grebbeberglaan 15, bij bar en restaurant De Eetplaneet!
 

Bekijk hieronder een preview van de inhoudsopgave: