Niet alle onderwijsdoelen zijn meetbaar

11 januari 2018

De veronderstelde tegenstelling tussen klassikaal en vernieuwend onderwijs bestaat niet, schrijven Hartger Wassink en Claire Boonstra in 2018  in een ingezonden artikel in NRC Handelsblad. "Natuurlijk leidt expliciete directe instructie tot een hoger resultaat op een kennistoets. De vraag is alleen wat we nog meer beogen met onderwijs, en welke onderwijsvormen daarbij aansluiten." Hun pleidooi raakte een gevoelige snaar. 

De serie artikelen die NRC Handelsblad bracht over onderwijs in de basisvaardigheden taal en rekenen werd afgesloten met een hoofdredactioneel commentaar waarin enkele conclusies werden getrokken. Daarin wordt gesuggereerd dat het tijdperk van ‘onderwijsvernieuwers’ en ‘juffen en meesters die entertainers zijn’ nu voorbij is. En passant krijgen de pabo’s nog een veeg uit de pan, die ‘zwakke leerkrachten’ zouden afleveren. Maar, zo besluit het commentaar: ‘Het tij keert. Het klassikaal onderwijs komt terug.’ De leraar geeft weer gewoon les: directe instructie is het toverwoord, zo blijkt uit de artikelenreeks die aan het commentaar voorafging.

Wij denken dat de werkelijkheid genuanceerder is. Onderwijsvernieuwing vindt nog steeds dagelijks plaats. Meestal vanuit initiatief van leraren zelf, die samen met ouders en leerlingen op allerlei plekken in het land bezig zijn. Van radicaal anders, zoals Agora in Roermond of Wittering.nl in Rosmalen, tot het stapsgewijs invoeren van variatie in lesmethoden en -manieren. Zoals bijvoorbeeld in een van de scholen die in NRC geportretteerd werd. Zo zijn er letterlijk honderden scholen te noemen, waar het onderwijs in 2018 er behoorlijk anders uitziet, dan in 2008 of 1998.

Die ontwikkeling is nog lang niet afgelopen. We weten dat veel ouders, werkgevers, de overheid, en niet te vergeten leraren en leerlingen zelf, aan onderwijs bredere doelen verbinden, dan alleen het behalen van cognitieve resultaten. Het gaat bij goed onderwijs niet alleen om basisvaardigheden, en erop gericht zijn jezelf van een inkomen te voorzien op de arbeidsmarkt. Het gaat ook om het ontdekken en ontwikkelen van je talent, leren samenwerken, en verantwoordelijkheid te dragen. Voor die doelen zijn geen wereldwijde ranglijsten waarop we kunnen stijgen of dalen, maar dat betekent niet dat we ze als maatschappij niet belangrijk vinden.

Voor zo'n brede oriëntatie op het doel van onderwijs, schiet een eenzijdige focus op directe instructie en klassikaal onderwijs tekort. Om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van leerlingen tot zelfstandige, verantwoordelijke, kritische burgers zetten leraren namelijk een breed pedagogisch-didactisch repertoire in. Dat deden ze vroeger, dat doen ze nu, en dat zullen ze blijven doen. Wel verandert daarin telkens wat. Want de samenleving van nu is niet die van 1950, 1980, of 2000. Onderwijs verandert daarin mee. Bepaalde kennis verandert misschien niet, de betekenis van die kennis verandert wel.

Het is daarom jammer dat de artikelenreeks, en vooral het commentaar, de tegenstellingen tussen vernieuwend en traditioneel onderwijs zo aanscherpt. Die tegenstelling bestaat niet zo scherp in de praktijk. Natuurlijk leidt expliciete directe instructie tot een hoger resultaat op een kennistoets. De vraag is alleen wat we nog meer beogen met onderwijs, en welke onderwijsvormen daarbij aansluiten. Welke samenleving staat ons voor ogen, en hoe kan de school daar een oefenplaats in zijn? Een plaats waar je soms stil bent en luistert, soms zelfstandig aan de slag bent, soms samenwerkt, soms speelt, en soms alleen maar plezier hebt. Net als in de echte wereld, waar de school op voorbereidt. Dat kan vele verschillende vormen krijgen. Die variatie in benaderingen is een van de sterke punten van het Nederlandse onderwijs.

De succesfactoren die wij voor goed onderwijs aandragen zijn: een gedeelde visie op onderwijs en samenleving, lerende teams van autonome professionals, verbondenheid met ouders, omgeving en leerlingen, en het serieus nemen van leerlingen in hun behoeften en mogelijkheden. In die scholen vindt óók directe instructie plaats. Maar er gebeurt nog zoveel meer, omdat onderwijs zoveel meer is dan alleen kennisoverdracht.

Als we van mening zijn, dat onderwijs een belangrijke maatschappelijke rol heeft in het realiseren van een rechtvaardiger, vrediger, gezondere en meer duurzame samenleving, laten we dan het gesprek voeren over welke veranderingen er (onvermijdelijk) plaats vinden en wat dat dan van leraren vraagt. Zodat we die leraren en schoolleiders daarbij de opleiding, ondersteuning en bijbehorende faciliteiten kunnen geven, om hun brede verantwoordelijkheid te kunnen vervullen. Want als we denken dat directe instructie in klassikaal onderwijs daarvoor voldoende is, maken we een grote vergissing. Waar die leraren de dupe van zijn, en hun leerlingen. En uiteindelijk wij zelf, als samenleving.

Hartger Wassink, NIVOZ
Claire Boonstra, Operation Education

Mede ondertekend door (mogelijkheid om te ondertekenen is inmiddels gesloten)

 

• Jan Fasen, directeur Agora Roermond


• Jasmijn Hamakers-Kester, rector Vathorst College Amersfoort


• Daisy Mertens, Leraar van het Jaar PO 2016


• Rob Martens, hoogleraar Open Universiteit, wetenschappelijk directeur NIVOZ


• Jasper Rijpma, Leraar van het Jaar VO 2014

———

Mede ondersteund door

José van Koten, directeur Libanon Lyceum
Kyra Doek, onderwijskundig leider ROC Leeuwenborgh
Stephan Haukes, sectordirecteur vmbo Montessori College Nijmegen/Groesbeek
Emma Gribling, teamleider Montessori Lyceum Flevoland
Wouter Middendorp, rector Citadel College
Maarten Stuifbergen, maker van de film ‘Iedereen is leraar’, tevens lerarenopleider Pabo Hogeschool Leiden, teamleider Montessorischool Leidschenveen
Ciske van Oosterhout, directeur de Sterren - professionals in kindertijd
Arnout-Jan van der Meer, directeur IKC Kethel
Maarten Jacobs, directeur kindcentrum De Stroom, Helmond
Jurgen Bruggeman, directeur KC de Bolster, Raalte
Misja van Herp, directeur IKC VanKampen
Froukje Boselie, teamleider Pantarijn
Harry Timmermans, directeur-bestuurder stichting Floreo
Jeroen de Bruin, directeur Heijbergschool
Audrey Jansen, schoolleider Kindcentrum De Schatkamer, Zwolle
Janneke Adema-Rutjens, teamleider Philips van Horne, LVO Weert
Tol Swinkels, conrector OLV Breda