'Naar de speciale school, ook als je dat niet wilt'

15 december 2016

'Veel kinderen hebben vanwege een beperking of ziekte grote problemen in het Nederlandse onderwijs. Ze kunnen vaak niet naar de buurtschool; er is gebrek aan ondersteuning op maat, en duizenden kinderen zijn ontheven van leerplicht omdat er voor hen geen goede combinatie van zorg en onderwijs kan worden geboden op school. Het recht op onderwijs, zoals dat is vastgelegd in internationale verdragen, wordt daarmee voor deze groep kinderen geschonden,' schrijft  José Smits, auteur van het artikel ‘schendingen van het recht op inclusief onderwijs.'  

Dat blijkt uit een onderzoeksrapport ‘Schendingen recht op inclusief onderwijs’ van In1school, een project van de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind (NSGK). Dit onderzoek is uitgevoerd om de praktijk van Passend Onderwijs voor leerlingen met een beperking in beeld te brengen. Volgens de onderzoekers is het in Nederland betrekkelijk vanzelfsprekend dat kinderen met een verstandelijke of meervoudige beperking, naar speciaal onderwijs moeten gaan, ook als ze dat niet willen. Er zijn daarnaast duizenden thuiszitters die geen enkele vorm van onderwijs ontvangen. De nationale wetgeving (Passend Onderwijs) en het financieringssysteem laten deze schendingen toe, aldus het rapport.

De onderzoekers baseerden zich op ruim 90 ervaringsverhalen, een analyse van statistiek en beleid en gesprekken met ouders en (onderwijs)professionals. De meldingen zijn gekleurd door de ervaringen met de invoering van Passend Onderwijs en de overdracht van AWBZ-zorg voor kinderen naar gemeenten. Belangrijke onderdelen van Passend Onderwijs waren het afschaffen van rugzakjes met ondersteuningsgeld en meer autonomie voor samenwerkingsverbanden van scholen. De overdracht van AWBZ naar gemeenten betekende dat de verantwoordelijkheid voor zorg (en persoonsgebonden budgetten) voor kinderen met een ernstige beperking overging naar gemeenten.

De ervaringsverhalen laten zien dat de ondersteuning voor leerlingen met een beperking na invoering van Passend Onderwijs is afgenomen. Een ouder in de regio Amsterdam kreeg bijvoorbeeld van de schooldirecteur te horen dat haar 6-jarige dochter met downsyndroom niet op de basisschool mocht blijven omdat de rugzak en AWBZ geld vervielen door wetswijzigingen. In formele gesprekken zei de school dat het meisje weg moest omdat ze het niveau in de klas niet meer aankon.

Veel meer scholen gaven aan te weinig geld te hebben voor begeleiding, omdat de rugzakjes zijn afgeschaft. Bovendien hebben ze vaak nog niet de deskundigheid om goed in te spelen op verschillen in de klas. Er is bijvoorbeeld het verhaal van een jongen met Downsyndroom in groep 6 die werd verwezen naar speciaal onderwijs. De school stelde dat hij niet meer mee kon met de groep en dat ze niet meer wisten hoe ze het onderwijs geschikt konden maken voor hem. Ze verklaarden zich ‘handelingsverlegen’. Ouders boden deskundige adviseurs van buiten aan, maar de school wees dat af. In juridische procedures werd gesteld dat de school zich niet verder hoefde aan te passen. Het samenwerkingsverband weigerde hulp bij het zoeken naar een andere reguliere school met het argument: ‘wij kiezen niet voor inclusief onderwijs’.

Een ander probleem dat het rapport signaleert is dat uitsluiting van leerplicht wegens ziekte of handicap  een geaccepteerd fenomeen lijkt in Nederland. Er zijn duizenden thuiszitters. Het kan gaan om kinderen met een meervoudige beperking maar ook om jongeren met een vorm van autisme die vastlopen op school omdat hun geen individuele ondersteuning en zorg op maat kan worden geboden.

Leerlingen met een verstandelijke beperking worden, zo blijkt uit het rapport, bijna vanzelfsprekend uitgesloten van hogere klassen van de reguliere basisschool, het volledige voortgezet onderwijs en van het beroepsonderwijs. De segregatie in Nederland (aparte speciale scholen voor kinderen met een beperking) is getalsmatig omvangrijk. Tachtig procent van de kinderen met een verstandelijke beperking en zesenzestig procent van de kinderen met een gedragsprobleem krijgt les op aparte scholen. Het onderwijsbeleid en het financiële systeem faciliteren de segregatie en stimuleren selectie van leerlingen door (middelbare) scholen op cognitie.

Ouders en leerlingen ondervinden in de praktijk dat scholen geen wettelijke plicht hebben om breed toegankelijk en inclusief te worden. Scholen hoeven hun aanbod niet aan te passen of hun gebouw of leermethodiek geschikt te maken voor leerlingen met een beperking. Toelating van leerlingen met een beperking is daardoor voorwaardelijk en afhankelijk van de visie van de school of het samenwerkingsverband en de beschikbaarheid van individuele ondersteuning.

Ouders ervaren, blijkt verder uit de verhalen in het rapport, machtsongelijkheid en kennisachterstand. Ouders en leerlingen die inclusie willen, ontberen toegankelijke mogelijkheden om in bezwaar te komen. Het onderwijs mag kinderen niet discrimineren vanwege hun handicap, maar ouders leggen zelden zaken voor aan het College voor de Mensenrechten of de rechter om hun kans op onderwijs niet te verspelen.

Het project In1school maakt zich sterk voor het recht op inclusief onderwijs. Dat is onderwijs waarin alle kinderen welkom zijn en niemand wordt buitengesloten of apart gezet vanwege zijn achtergrond of beperking. Onderwijs dat maatwerk levert voor elk kind. Dit recht op inclusief onderwijs is neergelegd in het VN-verdrag voor de rechten van het kind (IVRK) en het VN-verdrag voor de rechten van personen met een handicap (IVRPH), dat onlangs van kracht werd in Nederland.

Agnes van Wijnen, projectleider in1school.

In1school is een project van de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind (NSGK) Het project bestaat uit mensen - met  én zonder beperking- die het ideaal van inclusief onderwijs delen. Mensen met ervaringen op het gebied van recht, onderwijs, politiek en arbeid.

> Lees hier het gehele onderzoek