‘Moreel kompas’: als je onderwijsmetaforen een beetje stoffig dreigen te worden…

18 november 2017

Jasja van den Brink maakt een avondwandeling met haar zoon (11). Hun gesprek meandert van Sinterklaas en schoenzet-onderhandelingen naar zijn hobby, waterscouting. Jasja vertelt enthousiast dat ze op een Onderwijsavond hoorde hoe een zeezeiler de metafoor ‘moreel kompas’ verdiepte met echt doorleefde inzichten over hoe een kompasnaald werkt op zee. Mjah, dat wist zoonlief allemaal al. Hij komt met een ander beeld.

Tijdens een avondwandeling raak ik met mijn zoon Mart (11) verzeild in een geanimeerd gesprek: Via de naderende Sinterklaastijd, direct gevolgd door een keiharde onderhandeling over het aantal malen dat de schoen gezet mag worden, komen we uiteindelijk uit bij het onderwerp scouting. Hij zit al 3 jaar op waterscouting, en leert daar o.a. zeilen.

Ik vertel dat ik de avond daarvoor bij een onderwijsavond met Hans Boutellier ben geweest, over ‘Waardenvol opvoeden in een improvisatiemaatschappij’. En dat inleider Nickel van der Vorm via de metafoor van het moreel kompas iets uitlegde over het daadwerkelijke kompas, zoals dat bij het zeezeilen gebruikt wordt.

Ik zeg dat ik geleerd heb dat het kompas naar een onomstotelijk vastgelegd noorden lijkt te wijzen, maar een zeezeiler als Nickel weet dat de naald van het kompas naar het magnetische noorden wijst.
…En dat dat een punt is dat afwijkend is van het noorden zoals we dat op de kaart definiëren.
…En dat dat magnetische noorden zich ook nog eens verplaatst.
…En dat daarnaast het zuiver bepalen van je koers óók nog bepaald wordt door het materiaal van de boot: een oudere metalen boot zorgt voor een andere afwijking van de kompasnaald dan een modernere kunststof boot.
…En dat daar dan weer allemaal tabellen voor zijn die aangeven wat die afwijking dan is, zodat je toch nog redelijk zeker op het kompas kunt navigeren.

“Ja hoor, dat wist ik al”, reageert Mart laconiek, “Daarom gebruiken wij bij scouting ook geen kompas, maar een...”

Verwachtingsvol spits ik mijn oren. Klaar om een nieuwe metafoor te vangen die de plaats van het ietwat sleetse ‘morele kompas’ stralend kan innemen.

“…windvaantje.”

Als een lek geprikte ballon storten mijn verwachtingen in elkaar:
Een moreel windvaantje.
Een treuriger metafoor heb ik in lange tijd niet gehoord.

Jasja van den Brink

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en -coach en moeder van drie kinderen. Meer op de website van Raafels.

Dit blog kwam tot stand naar aanleiding van de NIVOZ-onderwijsavond die Hans Boutellier op 15 november 2017 heeft verzorgd over het thema 'Waardenvol opvoeden in een improvisatiemaatschappij'. Volgende keer, op 11 januari 2018, spreekt filosoof Joep Dohmen over 'Bildung in het onderwijs'.