Maatschappelijke opstelling, wat ziet Nynke gebeuren: ‘Niet langer buiten onszelf zoeken naar oplossing voor toekomst van onderwijs’

25 april 2023

Nynke Verdoner begeleidt maatschappelijke opstellingen rondom onderwijsthema’s. ‘Om de uitdagingen van het onderwijs te boven te komen is het nodig dat wij als onderwijsprofessionals innerlijk aan de slag gaan,’ ziet ze. Ze is onder meer projectleider bij het Centrum onderwijs & innovatie Leiden (CIOL) verbonden aan het Whole Child Development programma, dat in samenwerking met NIVOZ, vier lerarenopleidingen en vier scholen wordt ontwikkeld. Dit is haar verhaal n.a.v. een opstelling.

Er is een website Breedvormend onderwijs waarop je veel meer publicaties terug kunt vinden en lezen, deels voortkomend uit het Whole Child Development programma dat vanaf de zomer 2020 is gestart.

Afgelopen januari  [1] kwam ik met een groep onderwijsbetrokkenen bij elkaar om ‘systemisch onderzoek’ te doen naar de vraag: Wat hebben we te zien of te weten om het onderwijs van de toekomst te creëren? Systemisch onderzoek doe je door middel van de belangrijkste mensen en rollen in een speelveld ‘neer te zetten’, te laten representeren. Om vervolgens iedereen te ‘laten bewegen’ op basis van hun gevoel en resonantie dus. Als representant hoef je dus niets te weten, alleen maar ‘gewaar te zijn’ wat er gevoeld wordt en welke beweging er is, aan de binnenkant en aan de buitenkant, als je wordt opgesteld en er zich als het ware tegelijk een systemische ordening voltrekt. 

De opstelling

Er waren verschillende ‘rollen’ in de opstelling in januari, onder andere een rol die we ‘de gemarginaliseerde groep’ noemen. Otto Scharmer zegt in zijn Theory U [2] hierover dat je altijd een rol toe moet voegen voor dát wat je buiten sluit, dat waar je niet zo makkelijk aan denkt, voor de groep die aan de zijlijn staat. Soms wordt tijdens het opstellen duidelijk om welke groep dit dan gaat, soms niet.

In het begin was de opstelling statisch en onbeweeglijk, iedereen kon de stroefheid van het systeem voelen. Tot de representanten van ‘de rol van de gemarginaliseerde groep’ en ‘de rol van de leerkracht’ naar elkaar toekwamen en elkaar omhelsden. Vanaf dat moment begon het hele onderwijssysteem te bewegen: de leerling ging op eigen benen staan, de verschillende stakeholders in het onderwijs konden naar elkaar kijken en ze konden om de leerling heen gaan staan.

Toen wij aan ‘de gemarginaliseerde groep’ en ‘de leerkracht’ vroegen of zij iets konden zeggen over wat er gebuerde, waar de omhelzing over ging, werd duidelijk dat ‘het gemarginaliseerde deel’ hoorde bij de leerkracht - en dat het ging om het kindsdeel. Eigenlijk ging het om alle kindsdelen van alle leerkrachten.

Wat wordt daarmee nu gezegd?

Ieder van ons heeft kindsdelen, je herkent ze misschien in jezelf op het moment dat je door een situatie ‘kinderlijk’ emotioneel wordt. Bijvoorbeeld als iemand onaardig is en het kind in jou geraakt wordt met het gevoel ‘ik word nooit gezien’. Je kunt eigenlijk meteen voelen dat jij het op dat moment groter maakt dan in de situatie passend is, maar als je innerlijke kind geraakt is, dan gaat passend gedrag snel de deur uit. Je bent er erg verdrietig of boos over.

Als je innerlijke kind geraakt is, dan gaat passend gedrag snel de deur uit.''

Leerkrachten hebben ook innerlijke kinderen. Zij zijn ook klein geweest en onderdeel van het schoolsysteem waarin van alles goed is gegaan, maar er ook vaak (klein) trauma is ontstaan. Als voorbeeld kan ik nemen dat toen ik schooldirecteur was, ik een probleem had met een jongen die erg veel pestte. De kinderen in zijn klas, jongere kinderen en in sommige gevallen zelfs leerkrachten. Er was een incident geweest waardoor er echt een grens getreden was en ik had een gesprek met hem, de leerkracht en zijn ouders. Ik ben zelf vroeger gepest en misschien daardoor of daarnaast heb ik een sterk gevoel van rechtvaardigheid ontwikkeld. Het gesprek ging in eerste instantie helemaal mis, omdat ik met de woorden van een schooldirecteur mijn innerlijk gepeste kind de leiding had gegeven. Dat kind wilde gezien worden en gelijk krijgen en wilde helemaal niet tot een passende oplossing voor alle partijen komen in de huidige situatie. Op een gegeven moment merkte ik mijn innerlijke kind op en op dat moment kon ik als de volwassen vrouw die ik ook ben, de keuze maken om het echte en heel bange kind dat voor me zat te zien en compassie voor hem op te brengen.

Whole Child Development

Het Whole Child Development project [3] is een samenwerking tussen de Hogeschool Leiden, drie andere Hogescholen en NIVOZ. Hierin proberen we antwoorden te vinden op hoe we breedvormend onderwijs kunnen maken voor kinderen die opgroeien in een achterstandssituatie. In Leiden is de lerarenopleiding Spring hieraan verbonden en houdt zich bezig met breedvormend onderwijs aan toekomstige leerkrachten. We hebben het met elkaar over hoe je het professioneel zelfverstaan  [4] van de leerkracht kunt vormen, hoe je aandacht geeft aan de grondhouding van de leerkracht en hoe je de leerkracht ‘Whole’ kunt houden of weer opnieuw kunt laten worden.

Als je als leerkracht voor een klas wilt staan met uiterst sensitieve kinderen, die je op alle mogelijke manieren zullen testen en voor het blok zetten, dan heb je echt jezelf te kennen. Te weten wanneer je geraakt wordt op je gevoeligheden, wanneer je volwassen bent en reageert en wanneer je eigen innerlijk kind op komt dagen. Kinderen leren de hele dag en om daar recht aan te doen en ze 'heel' te houden, heb jij verantwoordelijkheid te dragen voor wie jij bent en de invloed die dat heeft op de leerlingen.

Kinderen leren de hele dag en om daar recht aan te doen en ze 'heel' te houden, heb jij verantwoordelijkheid te dragen voor wie jij bent en de invloed die dat heeft op de leerlingen.''

Teamwerk

Dit recht is natuurlijk niet alleen voorbehouden aan de leerkrachten. Ook als schooldirecteur of als team heb je gezamenlijk dié verantwoordelijkheid. Je kunt met elkaar investeren in het belang van kwetsbaarheid en de verbinding met elkaar, juist om je gedragen te voelen als leerkracht en het gevoel te hebben dat je jezelf mag zijn. Een schoolleider en een team kunnen met elkaar een cultuur creëren waarin je elkaar aanspreekt op gedrag dat voortkomt uit de eigen gevoeligheden. Een cultuur maken die lerend is en waarin geoefend mag worden. Zo stop je met elkaar je eigen innerlijke kind in een veilige klas waarin het kind zich niet hoeft te verstoppen, maar zichzelf juist mag laten zien en op mag groeien.

Meer en meer mogen we het hebben over wat je de cultuur, psychologische of systemische kant van het onderwijs zou kunnen noemen. Heel lang werd het gezien als soft en niet zakelijk en ik realiseer me dat die strijd nog niet lang niet is gestreden.

Tijdens de opstelling zag ik wat er gebeurde toen de leraar zijn eigen innerlijke kind omhelsde en de ontspanning die hierdoor in het systeem werd ervaren, iedereen kwam in beweging. Dat beeld maakt dat ik graag vaandeldrager ben voor het innerlijke werk dat er te doen is. Zodat we niet langer buiten onszelf zoeken naar de oplossing voor de toekomst van het onderwijs, maar naar binnen keren en van daaruit de verbinding met de ander en waar we naar toe willen, tot stand kunnen brengen.

Ben jij benieuwd naar Systemisch Werk in het onderwijs? Sluit eens aan bij één van onze Maatschappelijk opstellingen. Of bezoek de website van het Bert Hellinger instituut, de grondlegger in Nederland.

Noten

^{[1] https://www.hsleiden.nl/nascholingen/onderwijs-en-innovatie/maatschappelijke-opstelling/index.htm
[2] Source book 2020, u.lab, Presencing institute. pag 29-31
[3] https://nivoz.nl/nl/whole-child-development
[4]  Geert Kelchtermans}