Inleiding door Aziza Mayo op de Onderwijsavond: Culturele responsiviteit, verbindend en bemoedigend

16 april 2025

Welkom bij alweer de vijfde NIVOZ onderwijsavond van dit schooljaar rond het thema Verkeerd verbonden - over hoe we elkaar weer kunnen vinden. Mijn naam is Aziza Mayo en ik werk als wetenschappelijk directeur bij Stichting NIVOZ. Ik wil mijn inleiding graag aan jullie voordragen als tekst omdat het een thema betreft dat het wat mij betreft verdient dat ieder woord zorgvuldig gekozen is.

We zijn vanavond te gast bij Ithaka internationale Schakelklassen (ISK). Hier begeleiden ze leerlingen tussen de 12 en de 18 jaar in hun groei naar een volwassen bestaan in hun nieuwe thuisland. We zijn hier vanavond niet zomaar. Ithaka, verbonden aan de Nuovo scholengroep, en NIVOZ weten elkaar al vele jaren te vinden vanuit een gedeeld verlangen om ieder kind, iedere leerling onderwijs te bieden dat ze in staat stelt zich thuis te voelen in de wereld. We werken vanuit een gedeeld besef dat de pedagogische dimensie van het onderwijs hier onontbeerlijk voor is, omdat het fundament van onderwijsprocessen en de groei die je daarin door kunt maken gevormd wordt door de ontmoeting van mens tot mens en die ontmoeting vraagt om een pedagogische ruimte waarin je kunt ervaren dat je thuis kunt zijn bij jezelf, de anderen en de wereld.

Brene Brown heeft het belang van die pedagogische ruimte heel mooi benoemd:    

“…it calls for us to create a space in schools and classrooms where all students can walk in and, for that day or hour, take off the crushing weight of their armor, hang it on a rack, and open their heart to truly being seen. We must be guardians of a space that allows students to breathe and be curious and explore the world and be who they are without suffocation. They deserve a place where they can rumble with vulnerability and their hearts can exhale. …never underestimate the benefit to a child having a place to belong –even one- where they can take of their armor. It can and often does change the trajectory of their life.”

Ieder mens – jong of oud- heeft de behoefte om diepe verbondenheid te ervaren, om zich thuis te voelen in de wereld. Als jij je thuis en verbonden voelt, is de wereld een plek waar je vanuit veiligheid en vertrouwen kunt zijn en worden, waar je je wapenuitrusting neer kunt leggen. Je thuis voelen is ervaren dat je gezien wordt in je eigenheid en dat die eigenheid niet alleen erkend wordt, maar ook gewaardeerd wordt. Dat je ervaart dat jouw zijn en worden van waarde zijn, voor jou als individu maar ook voor de ander, voor het grotere geheel.

Onderzoek laat zien dat deze diepe verbondenheid of sense of belonging een basale menselijke behoefte is

Onderzoek laat zien dat deze diepe verbondenheid of sense of belonging een basale menselijke behoefte is, die samenhangt met allerlei ontwikkelingsuitkomsten: hoe meer je je verbonden voelt, hoe gunstiger de ontwikkelingen. Onderzoek laat ook zien dat het ervaren van die verbondenheid niet een objectief, vaststaand of voorspelbaar gegeven is, maar een heel persoonlijke ervaring, met een dynamisch karakter dat zich vormt door de systemen waar je onderdeel van bent.

Je verbonden en thuis gaan voelen in de wereld is dus zowel een heel persoonlijk en individueel proces als ook een universeel en collectief proces. Iedereen moet het zelf doormaken, maar we kunnen het alleen met elkaar doen.

Als volwassenen dragen wij de verantwoordelijkheid mee om jonge mensen thuis te laten zijn in de wereld. Die verantwoordelijkheid is pedagogisch van aard omdat het niet gaat om iets wat je voor de ander kunt doen of kunt overdragen, maar om iets wat je helpt mogelijk worden door een pedagogische ruimte te bieden. Een plek te bieden van wat Beate Letschert pedagogische bemoediging noemt, doordat er ervaringen worden geboden die niet alleen passend zijn bij wat de jongeren nodig hebben in het moment, maar die ze ook een stapje verder helpen door iets nieuws of anders aan te reiken dan wat er al was: ruimtes waarin je de jonge ander uitnodigt, bevraagt, aanmoedigt, aanreikt, aanspreekt, weerstand biedt, onderbreekt, vertraagt en voedt. Ervaringen die het zelfbewustzijn en zelfrespect van de jongeren versterken. Letschert ziet bemoediging dan ook als essentiële voorwaarde om anderen en het andere te leren waarderen, om zelf op een constructieve wijze, vanuit vrijheid en met verantwoordelijkheid, mee te kunnen doen in gezamenlijke processen zoals lessen, en om op je eigen oordeel te leren koersen.   

In een pedagogische ruimte oriënteert het handelen zich op gelijkheid van existentie, van bestaan

In het onderwijssysteem zijn we veelal georiënteerd op het mogelijk maken van gelijkheid van prestatie. Dat is anders in een pedagogische ruimte. Daar oriënteert het handelen zich op gelijkheid van existentie, van bestaan. Gert Biesta zegt daarover dat er grote diversiteit en ongelijkheid bestaat in de mix van omstandigheden, ervaringen en aanleg waarmee ieder jong mens in het leven te maken heeft, maar dat er desondanks sprake is van gelijkheid van existentie. In die zin dat ieder leerling, ieder mens, in het leven gelijkelijk geroepen wordt om een ‘zelf’ te zijn vanuit de vraag ‘wat doe jij met je leven?’ Opvoeders en onderwijzers dragen er zorg voor dat ieder jong mens de kans heeft om zo aangesproken te worden dat uit zijn of haar unieke mix van omstandigheden, ervaringen en aanleg een ‘zelf’ naar voren kan stappen - een actieve actor, die van zichzelf is en die verantwoordelijkheid kan en wil dragen in het leven. Een zelf dat zich thuis weet in zichzelf, bij anderen en in de wereld.

Bemoedigend onderwijs vanuit en gericht op het ideaal van pedagogische gelijkheid, dat gun je ieder jong mens. Hier op Ithaka IKS – en gelukkig ook in vele andere scholen en organisaties in het land- zetten vele onderwijspedagogen zich daar ieder dag weer vol voor in.

De harde werkelijkheid is echter ook dat ondanks onze krachtige idealen en inspanningen het zo is dat niet alleen de mix van omstandigheden, kenmerken, ervaringen en aanleg waarmee ieder van ons in het leven toegerust is, verschilt en ongelijk verdeeld is, maar dat dit ook geldt voor de kansen die je als leerling hebt om de pedagogische ruimte geboden te krijgen die jou bemoedigt, die je op een passende manier uitnodigt en laat oefenen met een zelf zijn. Pedagogische gelijkheid ontbreekt omdat we als samenleving door de jaren en de geschiedenis heen, veelal zonder het bewust te beogen, zonder het te willen, zonder het wenselijk te vinden, een onderwijsruimte hebben gecreëerd vanuit pedagogische ongelijkheid. Een ruimte waarin we verschillen benadrukken vanuit expliciete en impliciete beelden en praktijken die stellen wat succes is, wat wenselijk is, hoe het hoort, wat wel en niet passend is, wat belangrijk en van waarde is om te leren en wat niet, wie daar geschikt voor is en wie niet. Beelden en praktijken die naadloos lijken te passen bij ervaringen en kenmerken van sommige individuen en groepen in de samenleving, maar zeker niet bij iedereen. Daardoor ervaren vele jongeren keer op keer dat ze anders zijn, dat de beelden en praktijken niet passen bij wie zij zijn, waar zij vandaan komen, met wat voor hen en hun thuisgemeenschappen van waarde is. Ze ervaren in de onderwijsruimten niet het appel om als een zelf in de wereld te verschijnen, maar om zich te vormen naar een mal die past bij de idealen, normen en waarden van dominante narratieven in onderwijs en samenleving. Wat dit extra pijnlijk maakt is dat we als samenleving lijken te vergeten dat het niet de jongeren zijn die niet passen, maar dat onze onderwijsruimten ontoereikend zijn om ze aan te spreken; dat niet zij maar wij verkeerd verbonden zijn.      

Als samenleving lijken we te vergeten dat het niet de jongeren zijn die niet passen, maar dat onze onderwijsruimten ontoereikend zijn om ze aan te spreken 

Als volwassenen ervaren velen van ons een moreel appel om onderwijs tot een pedagogische ruimte van gelijkheid te maken, zodat ook deze jongeren voelen en merken dat ze thuis zijn in onze samenleving. Maar hoe we dat voor ieder jong mens goed kunnen doen, is een voortdurende uitdaging. Die uitdaging is des te groter als onze eigen ervaringen en kansen sterk verschillen van die van de jongeren. Het omgaan met deze uitdagingen is waar de lezing van vanavond op gericht is. Ik ben dan ook bijzonder blij dat ik mijn zeer gewaardeerde collega en de spreker van vanavond aan u voor mag stellen: dr. Sabrina Alhanachi. Sabrina is opgegroeid in Nederland en Frankrijk en promoveerde ruim twee jaar geleden op een onderzoek naar de waarde van culturele responsiviteit voor het Nederlandse onderwijs. Vanuit NIVOZ en als zelfstandig expert werkt ze dagelijks aan het versterken van culturele responsitiviteit in het onderwijs in scholen en lerarenopleidingen. Vanavond neemt ze ons in haar lezing  ‘Culturele responsiviteit, verbindend en bemoedigend’ mee in wat culturele responsiviteit is, waarom iedere pedagoog zich hier in zou moeten ontwikkelen en wat dat dan vraagt van professionalisering van onderwijsprofessionals en voor het opleiden van aankomende leraren. De combinatie van haar grondige professionele kennis en geleefde ervaringen rond dit thema maken het voor mij iedere keer weer betekenisvol en leerzaam om haar te horen spreken, om te luisteren naar haar verhalen. Ik voel dan ook een groot vertrouwen dat we door vanavond met elkaar te luisteren handreikingen zullen ervaren waarmee we verder kunnen leren en ontdekken hoe we de vraag ‘wat doe jij met je leven? ’ zo kunnen stellen dat hij door iedere jongere verstaan kan worden en bemoedigt. Dat haar verhalen ook ons zullen sterken en bemoedigen om onszelf en elkaar de vraag te stellen: Wat doe ik met mijn pedagogische onderwijsruimte?

Lees hier het verslag van de onderwijsavond, inclusief beelden!

Uitgesproken door Aziza Mayo op 4 april 2025, als inleiding op de onderwijsavond van dr. Sabrina Alhanachi over cultureel responsief lesgeven.