Hoe kan ik meer verbinding maken met mijn studenten? Antwoord: Door weer student te worden

25 mei 2019

Hoe kan ik meer verbinding maken met mijn studenten? Jonas Moons – docent in het hbo - startte met deze onderzoeksvraag het traject ‘Bildung voor docenten’. Het antwoord bleek eenvoudig: weer een student worden. Een half jaar en vele verdiepende ervaringen later schreef hij dit essay, ter afronding: De binnenwereld naar buiten, de buienwereld naar binnen.

Ik nam plaats tussen de studenten. Het verschil was direct voelbaar. Een licht gevoel van onwennigheid, onveiligheid bekroop me. Weg was mijn zekerheid, mijn status, mijn rol. Ik voelde me welkom – maar welkom als een reiziger, in een land waar anderen de regels maken.

Het leerteam van zes studenten vergaderde, en ik sloot aan, als medestudent voor één dag, om het onderwijs met andere ogen te ervaren. Dat was de opdracht die ik had gekregen van mijn docenten van De Bildung Academie (DBA), als onderdeel van de cursus Bildung voor docenten.

Een leerteam is een team dat ‘sociale interactie gebruikt om te komen tot individueel dieper leren’, zoals een definitie luidt. Een student zat de vergadering voor. Maar mijn collega, de ‘leerteambegeleider’, werd het meest aangekeken. Sommige studenten waren veel aan het woord, anderen zeiden weinig. Soms was er groepsinteractie, soms was het vooral een dialoog tussen student en docent.

Onderwijs, wat is het een mooi en lastig vak. Dat voortdurende laveren tussen sturen en loslaten. Als docent wist ik er alles van, dacht ik. Maar nu zat ik tussen de studenten. Ik kon voelen wanneer er energie was. Ik kon zien op welke momenten de welwillendheid wegsijpelde.

Wat had ik allemaal bij mijn eigen lessen kunnen zien en voelen, die acht jaar dat ik docent ben?

Wat had ik allemaal bij mijn eigen lessen kunnen zien en voelen, die acht jaar dat ik docent ben?

Deze opdracht is kenmerkend voor het Bildung-denken waarin ik ondergedompeld ben. Toen ik begon, had ik een simpele vraag: ‘Hoe kan ik meer verbinding maken met mijn studenten?’ Het antwoord bleek al even eenvoudig: een student worden. Of nog eenvoudiger: beseffen dat ik dat al ben. In mij zit een student, en in de student zit een docent. Deze manier van denken is kenmerkend voor de werkwijze van De Bildung Academie, waarbij alle deelnemers aan onderwijs hun bijdrage leveren.

Iets anders is de kracht van de ervaring: iedere docent kan zich voorstellen hoe het is om student te zijn in je eigen klaslokaal. Maar om het werkelijk te snappen moet je ervaren student te zijn.

Iedere docent kan zich voorstellen hoe het is om student te zijn in je eigen klaslokaal. Maar om het werkelijk te snappen moet je ervaren student te zijn.

Wat is nu eigenlijk Bildung? In bredere zin gaat Bildung over het idee dat onderwijs niet alleen kennis en vaardigheden moet bijbrengen, maar ook moet bijdragen aan maatschappelijk bewustzijn en persoonlijke vorming. Voor mij laat Bildung zich samenvatten als: ‘de binnenwereld naar buiten, de buitenwereld naar binnen’.

De binnenwereld van studenten en docenten, met haar angst, haar hoop, haar blijheid, haar verdriet, haar creativiteit, mag naar buiten. Dat gaat schuchter, misschien, verlegen. Maar we verlaten voorgoed het idee dat we de ‘mens’ volledig kunnen scheiden van de ‘docent’ of de ‘student’.

Een praktische vertaling van dit concept is de check-in. De check-in komt uit de denktraditie van deep democracy. Bij een check-in begin je de les met een vraag, bijvoorbeeld ‘hoe zit je er bij?’. Een check-in zorgt voor luchtigheid en een gemeenschappelijke focus aan het begin van een les. En vooral: het besef dat we hier als mensen zitten. En het is simpelweg bevrijdend een keer te mogen toegeven dat je een beetje chagrijnig bent.

Als het gaat om ‘de buitenwereld naar binnen’, dan beseffen we dat de inhoud van ons onderwijs nooit op zichzelf staat, maar altijd verbonden is met politieke, maatschappelijke en culturele ontwikkelingen en ideeën. Ook de docent die denkt dat hij louter praktisch bezig is, werkt binnen een sociaal-maatschappelijke context en gaat uit van onbesproken vooronderstellingen.

Bildung-onderwijs heeft mede als doel om dergelijke vooronderstellingen zichtbaar te maken en ter discussie te stellen. Zo geef ik een vak op de Hogeschool Utrecht waarin studenten leren hoe ze online data kunnen analyseren en online advertenties kunnen uitzetten. Voorheen was de cursus vooral praktisch ingesteld, en de vraag: ‘wat is wenselijk?’ kwam nauwelijks aan de orde. Is het wel wenselijk dat Google in de gaten houdt welke sites jij bezoekt en op basis daarvan advertenties plaatst? Dit traject gaf mij de inspiratie en het vertrouwen om dergelijke thema’s aan te snijden.

De ideeën van Bildung zijn wellicht geen nieuwe ideeën. Misschien maar goed ook. Het vak van leraar is wellicht dan niet het oudste beroep ter wereld, maar toch één van de oudste beroepen ter wereld. In het afgelopen half jaar ben ik meer dan ooit gaan beseffen hoe rijk de traditie is, hoe edel ons ambacht. Wij docenten, wij zijn geluksvogels. We are in the business of making people grow. Dat we altijd mogen beseffen wat een voorrecht dat is.

Jonas Moons is docent onderzoeksvaardigheden en data science aan de Hogeschool Utrecht, deelnemer Bildung voor Docenten 2018-2019.

Nieuw traject Bildung voor docenten

Bildung voor Docenten biedt open professionaliseringstrajecten aan voor docenten in het vo, mbo, hbo en wo in samenwerking met The Dialoque Hunters, experts op het gebied van Deep Democracy. In oktober start een nieuw traject. Lees verder.