Hoe houd jij hoop levend in uitdagende tijden?

22 november 2019

Donderdagavond 14 november blies emeritus hoogleraar Maatschappelijke Opvoedingsvraagstukken Micha de Winter letterlijk zijn Onderwijsavond veel leven in door te beginnen op de klarinet. Een feestelijke ontvangst van een avond waarin de pedagogiek van de hoop centraal stond. Pedagoog Jasja van den Brink was erbij en blikt terug op wat haar raakte en hoe zij zelf hoop houdt in uitdagende tijden. 

Micha de Winter had een boeiend verhaal te vertellen over kwetsbaarheid en een Pedagogiek van de Hoop. Hij haalde hierbij grootheden als Lea Dasberg, Martin Seligman en Hans Rosling aan om zijn betoog te ondersteunen. En legde een link naar de Helden van Hoop in deze tijd, als Greta Thunberg en Boyan Slat.

Op het puntje van mijn stoel echter kreeg hij mij helemaal toen het persoonlijk werd. Toen hij verhaalde over zijn persoonlijke inspiratiebron voor het creëren voor een plek van hoop binnen de opvoeding. Dit waren zijn - Joodse - ouders, die beiden de vernietigingskampen overleefd hadden. Over hoe, bij het opruimen van het huis van zijn ouders na hun overlijden, er overal herinneringen aan die periode opgedoken waren. De Jodenster van zijn vader werd teruggevonden tussen de gebruiksaanwijzing van de wekkerradio. Verspreid over diverse plekken door het huis werden brieven teruggevonden waarin een zoektocht naar verloren familieleden en echtgenoten terug te vinden was.

Kofferavond
De Winter en zijn broer besloten om de spullen die zo meedogenloos getuigden van een vreselijke periode in de familiegeschiedenis te verzamelen in één koffer. Want ja, je kunt ze ook verdelen over de familie, maar dan is het verhaal versnipperd en de getuigenis daarmee incompleet. Juist door het samenvoegen kun je punten met elkaar verbinden en wellicht een glimp opvangen van het grotere verhaal dat daarachter schuil ging.

De koffer in zijn geheel gaat de familie rond, en elk jaar wordt er een kofferavond gehouden waarin de ene persoon die de koffer dat jaar onder zijn hoede gehad heeft iets deelt met de rest van de familie over wat hem of haar geraakt heeft in de periode met de koffer. Een persoonlijke gedenkavond aan een zwarte periode, waarin tegelijkertijd een niet te ontkennen lichtpunt aanwezig is: We zijn er nog. We kunnen getuigen. We hebben het overleefd. En we kunnen genieten van elkaar en elkaars gezelschap. Ik kan me zo voorstellen dat het dan uiteindelijk ook gewoon een hele gezellige avond wordt. Waar muziek gemaakt en het leven gevierd wordt. Waar een periode van diepe wanhoop hoopvol afgesloten kan worden.

De Winter heeft van zijn ouders voorgeleefd gekregen dat wat er gebeurd is, te erg voor woorden is. Er werd niet of nauwelijks over die periode gesproken. En tegelijkertijd heeft hij voorgeleefd gekregen dat het na al die ellende toch weer lukt om de draad op te pakken.

Hoop is daarvoor een onmisbaar ingrediënt. Als je geen enkele hoop hebt dat de situatie waarin jij je bevindt ooit nog beter zal worden, verlies je de moed en je levenslust. Hoop is de motor van ontwikkeling. Of zoals De Winter C.R. Snyder citeert uit zijn Handbook of Hope: ‘Als je in een therapeutische relatie er in slaagt om mensen verwachtingsvol in de wereld te laten kijken, dan help je ze in hun herstel.’ Mensen hebben perspectief nodig om weer vooruit te kunnen. En, evenals bij kinderen zoals Dasberg het zo mooi verwoordde, het gevoel dat ze nodig zijn, dat de wereld op ze zit te wachten.

Hoop in moeilijke tijden
Het deed mij denken aan mijn eigen coping- strategieën. Hoe houd ik hoop levend in uitdagende tijden? Ik kwam tot het volgende lijstje:

Vriendschap, gevoelens en ervaringen delen om ze in een ander en daarmee completer daglicht te plaatsen. Mensen bij wie je je masker af kunt zetten en kei-eerlijk aan toe durft te geven wat je nog maar net zelf onder ogen hebt durven zien. En die dan niet met tips en adviezen komen, maar er gewoon voor je zijn en aandachtig luisteren. Misschien nog ergens een vraag stellen ter verheldering, maar dat is het dan ook. Verheldert, verlucht en verlicht.

Bewegen, fysiek in beweging komen om het nare gevoel van je af te lopen, bij voorkeur in de natuur. Of bijvoorbeeld in geval van verdriet en treurigheid, een lekker nummer opzetten en dansen tot de tranen uitgestroomd zijn. En dan natuurlijk wel even doordansen tot je ‘ok-factor’ weer op peil is. Heerlijk, en heel effectief. Echt een aanrader.

Acceptatie, ‘Life is what happens to you while you’re making other plans’. Wat is, kun je niet veranderen. Daartegen strijden is zinloos en kost bakken met energie. Dezelfde energie kun je ook inzetten door je kijk op de situatie te veranderen. De boosheid over het botte of onverantwoordelijke gedrag van de ander zien als een appèl wat op jou gedaan wordt om liefdevoller en verantwoordelijker in de wereld te staan. Dat de ander je enkel herinnert aan wat jij te doen hebt. Ja ja, kwestie van oefening en deze beheers ik zelf ook nog niet meteen en altijd, maar proberen er op deze manier naar kijken brengt al verzachting in de situatie. Iedereen doet altijd zijn best, bij sommigen komt dat er echter nogal contraproductief uit. Zij hebben de hele dag met zichzelf te dealen, jij maar even. Wat ook weer niet betekent dat je deze mensen bewust op hoeft te zoeken. Ze komen - waarschijnlijk - vanzelf wel op je pad.

Lief zijn voor jezelf. Soms deelt het leven citroenen uit en lukt het je niet meteen daar limonade van te maken. Wat heb jij dan nodig om het vol te houden? Drie keer per dag iets doen waar je blij van wordt. Het hoeft niet groots, al is het maar een kop thee drinken in de zon. De kat aaien die op je schoot ligt of die wandeling of dat dansje. Ook jij doet je best, waardeer jezelf.

En, last but not least, humor, een goede grap relativeert en brengt lucht en ontspanning in zware momenten. Het donker onderzoeken om te kijken welke schatten daar te vinden zijn is een interessante exercitie. Soms is het echter ook gewoon tijd om je hoofd weer naar de zon te richten en te genieten van het licht en de warmte.

En jij, hoe houd jij hoop levend in uitdagende tijden?

Jasja van den Brink is pedagoog, onderwijstrainer en –coach en moeder van drie kinderen. Meer op de website van Raafels.