Frankenstein en de pedagogiek

17 juni 2021

"Frankenstein en de pedagogiek" is het nieuwe boek van Philippe Meirieu, dat nu alvast te reserveren is. De vertaling is van de hand van Wouter Pols,  auteur, onderzoeker en voormalig docent-opleider. In deze podcast praat René Kneyber met Simon Verwer, docent en vertaler van het eerste boek van Meirieu, over de mythe van de maakbaarheid in opvoeding en onderwijs. Aan de orde komt de bekende drieslag van Gert Biesta, de betekenis van subjectificatie, en waarom het van belang is dat iedere leraar nadenkt over de bedoeling van het onderwijs.

Een drijfveer voor Simon om Meirieus eerste boek, "Pedagogiek, de plicht om weerstand te bieden" te vertalen, is het ‘populair maken van het begrip ‘subjectificatie’ en toe te voegen aan de taal van en het denken over onderwijs en pedagogiek. De meesten kennen dit begrip door de boeken van Gert Biesta, waarin Meirieu een belangrijke bron is. Subjectificatie is het grote thema in dat eerste vertaalde boek.

Het beroemde venndiagram van Biesta met zijn kwalificatie, socialisatie en subjectificatie heeft wellicht een bijdrage geleverd aan de moeite die er is met het begrip subjectificatie, merkt Verwer op. Een leraar kan niet in de plaats van een leerling leren en zijn leerlingen iets opleggen. De erkenning dat een leerling vrij is om zelf keuzes te maken is relevant. Uiteindelijk moeten leerlingen het zelf willen en zelf doen. Die gevoelde onmacht is een thema in het boek "Frankenstein en de pedagogiek". Toch is dat uiteindelijk ook het wezenlijk van elke nieuwe generatie: zij geeft een nieuwe impuls aan het bestaande. Zo gezien is het een verrijking van het gesprek over onderwijs, want niemand kan nog beweren dat opvoeden tot kritische burgers onbelangrijk is.

Pedagogiek
Door de vertalingen van de boeken van de Franse auteur, maar ook van anderen (denk b.v. aan Mollenhauer en Korczak) wordt de pedagogiek, oorspronkelijk een Europese traditie, beetje bij beetje in ere hersteld.

Korczak, Mollenhauer en ook Meirieu verbinden pedagogiek, kunst en literatuur om hun punt te maken. Pedagogiek gaat over verhalen, over ervaringen. Daarin worden praktijk en theorie met elkaar verbonden. Door verwijzingen naar literatuur, in dit boek naar o.a. Pinokkio en Frankenstein, kunnen leraren nadenken over wat verstandig is om te doen.

Paradox
In de podcast wordt gesproken over de paradox dat je als leraar wil dat leerlingen luisteren, terwijl je ook wilt dat ze dat af en toe niet doen. Dat is niet alleen omdat het anders zo saai is, maar om ze te laten beseffen dat ze een vrije wil hebben. Dat is de paradox van leren in vrijheid. Laat zien wat van een leraar gevraagd wordt. En dan? Dan gaat een leraar aan het werk om te weten wat hij het beste kan doen. Dat maakt het zo’n leuk vak.

Oordeelsvermogen van de leraar
In het debat over de maakbaarheid van onderwijs is nauwelijks meer sprake van een dialoog. In de podcast benoemen Simon en René dat en bespreken ze de opvattingen van de progressieve en de conservatieve pedagoog. Meirieu is te vinden aan de progressieve kant en doorbreekt deze tegenstellingen door anderen opties open te houden. Dit boek is een voorbeeld van wat onderwijs te doen heeft tussen leerkracht en leerling en tussen de leerstof en de wereld waarin het moet gebeuren. Effectief onderwijs is geen synoniem voor goed onderwijs, want effectiviteit is niet het doel van onderwijs. Met behulp van wetenschap, praktijkverhalen en axiologie komen antwoorden op belangrijke vragen van de leraar: Wat wil ik bereiken? Hoe wil ik dat bereiken? Wat wil ik teweeg brengen bij leerlingen? De leraar zelf is de bruggenbouwer, die vanuit zijn professionaliteit het eigen oordeelsvermogen aanstuurt. Daarvoor is theorie nodig, maar ook praktische wijsheid. Die komen ook in dit meanderend en relaxte gesprek aan de orde.