Een nieuwe toegang: ‘Laat Slobodan maar eens iets over kunst vertellen’

13 juni 2019

Groeien en ontwikkelen kun je niet alleen, dat doe je doordat mensen of dingen uit je omgeving toegang vinden tot jou. Zo ook in het geval van Slobodan, een Servische jongen op de Oostenrijkse school van Kim Dusch. Docenten weten geen raad met hem. ‘Er ist einfach dumm.’ Tot een bezoekje aan het museum een nieuw gezicht op Slobodan werpt.

De bel gaat. De leerlingen van 2d die mijn les hebben bijgewoond ruimen hun boeken voor Engels weg. Klas 2d is een Integrationsklasse, een klas waarin kinderen met leerachterstanden of met handicaps zitten, gemengd met “normale” kinderen. Deze kinderen worden i-Kinder genoemd, ‘Integrationskinder’. De bedoeling is om hen op deze manier in het reguliere onderwijssysteem te integreren.

In 2d zit bijvoorbeeld Maxi, met het syndroom van Down en Anton met zware dyslexie en dyscalculie. Ze volgen regulier onderwijs, maar worden vaak tijdens vakken die minder prioriteit hebben door Cecilia – hun i-Lehrerin - uit de les gehaald om aan dingen te werken die ze nodig hebben om hun prioriteitsvakken te kunnen volgen, zoals wiskunde en Duits. Een van deze i-Kinder is Slobodan. Slobodan komt niet goed mee met het reguliere onderwijs. Hij heeft meer tijd nodig dan anderen, weet vaak niet op welke bladzijde we zijn tijdens de les, komt niet goed uit zijn woorden. Tijdens mijn les Engels was hij met Cecilia mee.

Terwijl de bel nog nagalmt zet Cecilia zuchtend haar lege kop koffie naast mijn spullen neer. ’Unfassbar,’ steunt ze. ‘Ik ben echt ten einde raad. Slobodan is zo dom. Zo dom!” Schichtig kijk ik om me heen. Ik zie een aantal leerlingen in de buurt van onze tafel hun oren spitsen. ‘Ik probeer hem een uur lang aan zijn verstand te peuteren dat een uur 60 minuten heeft. Vraag ik aan het eind van dat uur hoeveel minuten er in een uur zitten, zegt hij: 17.17? Hoe kan hij op 17 komen? Er ist einfach dumm.

Ze briest nog een tijdje door. Ik zie Slobodan van een afstandje naar haar kijken. Cecilia en ik lopen naar de lerarenkamer. Daar aangekomen vertelt ze haar verhaal nog eens. Andere docenten lachen en halen herinneringen op aan “die domme broer van Slobodan”. Het zit zeker in de familie. Nou ja, wat denken we dan van Natalia? Of die nieuwe Mohammed? Niks mee te beginnen, eigenlijk al vooraf zonde van onze tijd. De bel gaat weer, door naar de volgende les.

Natuurlijk moet er af en toe stoom afgeblazen worden. Maar de leerlingen van mijn school krijgen stelselmatig te horen dat ze niet goed genoeg zijn, dom, en dat ze nooit iets zullen bereiken in hun leven. Slobodan is niet anders gewend dan dat mensen over hem zeggen dat hij dom is. Van huis uit krijgt Slobodan ook een duidelijke boodschap mee: du bist Serbe, also du bist der Beste. Aan zijn Servische nationaliteit ontleent hij zijn zelfvertrouwen. 

De ‘Kreativtag’ komt eraan: elke docent krijgt een klein groepje leerlingen van alle leeftijden en mag iets creatiefs gaan doen. Ik besluit een workshop en rondleiding in het Albertina Museum te gaan volgen. De tentoonstelling ‘Liebe, Tot und Einsamkeit’ over het leven en werk van Edvard Munch is te zien. Slobodan zit in mijn groepje. De wandeling naar het museum is prachtig: door de binnenstad van het mooie Wenen. We hebben het enorm getroffen met onze begeleidster, Ina. Ze vertelt geanimeerd over het leven van Munch en ook heel toegankelijk voor de leerlingen. Ze vertelt, kort gezegd, dat Munchs werk een uiting is van zijn innerlijke onrust vanwege de angst van het verliezen van zijn naasten. Zijn moeder en zus stierven namelijk vroeg in zijn leven. Slobodan luistert met open mond en gaat volledig op in de schilderijen die we zien.

We kijken samen naar het schilderij Attraction I. ‘Wat voelde Munch hier, denken jullie?’ vraagt Ina. De kinderen kijken naar het schilderij,  maar zwijgen verlegen. Ze zijn het niet gewend om in een museum rond te lopen en durven niks te zeggen. Behalve Slobodan. Alsof hij iets groter is geworden tijdens ons museumbezoek zegt hij: ‘Alleine. Er fühlte sich alleine. Hij ziet andere mensen, maar kan ze niet bereiken. Hij voelt duisternis vanbinnen, want die andere mensen kunnen hem ook niet bereiken.’ Een beetje beduusd kijkt hij rond.

Gevoelige volzinnen! Een enorme emotionele diepte! Uit de mond van Slobodan. Ik sta aan de grond genageld en heb kippenvel. Zo heb ik hem nog nooit gezien en hij zichzelf waarschijnlijk ook niet. Het dringt tot me door dat hij waarschijnlijk nog nooit op deze manier aangesproken is en deze kant van zichzelf volledig nieuw voor hem moet zijn. Hij krijgt complimenten van Ina, omdat hij zulke prachtige woorden heeft gekozen en het beeld zo mooi heeft geïnterpreteerd. Als we een uur later zelf, in de stijl van Munch, kunstwerken maken loopt hij rond als een kenner en helpt anderen of zegt iets aardigs over hun kunstwerk.

Groeien en ontwikkelen kun je niet alleen, dat doe je doordat mensen of dingen uit je omgeving een toegang vinden tot jou, waardoor er iets kan gebeuren. Het verhaal van het leven van Munch en de manier waarop Munch uitdrukking gaf aan zijn innerlijke leven opende iets bij Slobodan. Het ging eens niet om zijn vermeende gebrek aan intelligentie en om zijn nationaliteit, maar om wat hij voelde en hoe hij daar woorden aan kon geven.

De dag erna nam ik een kunstboek mee naar school en gaf het aan Cecilia. ‘Laat Slobodan maar eens iets over kunst vertellen,’ zei ik.

Kim Dusch was tot voor kort werkzaam als leraar bij Teach for Austria, in Wenen. Dit is een verhaal uit die tijd. Vanaf de zomervakantie begint ze als docent Levensbeschouwelijke Vorming op het St. Bonifatiuscollege in Utrecht. 

Teach For Austria is partner in het globale Bildungsnetwerk Teach For All. Kim heeft haar blog als "spoken column" voorgedragen op het AMCIS Seminar "Bildung for the Better. Integration and (In)justice in Austrian Secondary Education" van de vakgroep Citizenship & Education op de Universiteit van Amsterdam.