De veelzijdige ontwikkeling van de leerling

27 januari 2021

‘Meten we met onze examens wat we willen meten? Waarmee we dan ook consensus moeten zien te bereiken over wat we eigenlijk wíllen meten. Welke kennis en vaardigheden zijn essentieel voor jonge mensen, voorwaardelijk om een diploma te behalen en moeten we dus toetsen in een landelijk examen?’ Schoolleider Marieke van den Hurk laat, na het zien van een kunstexpositie door haar leerlingen, haar gedachten gaan over een andere invulling van het Centraal Examen.

Vorige week hebben zo’n veertig examenleerlingen van havo en vwo van De Nieuwste School (DNS), op anderhalve meter van elkaar en digitaal,  de kunstexpo geopend waarin alle examenwerken getoond worden. Een expo waarin elke leerling de toeschouwer aan de hand van zijn eindwerk meeneemt in zijn of haar ontwikkelproces. Lopend langs de geëxposeerde kunstwerken, werd ik met regelmaat geraakt. Geraakt om de kwetsbaarheid, de kracht, de creativiteit, de zoektocht, het geluk, het verdriet, de blijdschap, de vertwijfeling en de humor die hierin opgesloten lag.

De Expert Kunst begint het examenjaar met een brainstorm die thema’s oplevert waaruit er één gekozen wordt. Dit jaar was het thema "binnenste buiten". Aan de hand van dat thema begint het creatieve proces van elke leerling, dat leidt tot een uniek proces van confrontatie met zichzelf, de eigen identiteit, ontwikkeling, wensen en dromen en dat wordt afgerond met het eindwerk. En met veertig tevreden en vooral trotse leerlingen die een belangrijke leerervaring rijker zijn. Een ervaring die ik niet alleen deze veertig leerlingen, maar álle leerlingen in het VO gun. Een ervaring voor het leven, een die bijdraagt aan de ontwikkeling tot een "veelzijdig ontwikkeld persoon", zoals dat verwoord staat in de missie van DNS.

Op dit moment staat het Centraal Examen weer onder druk. Volgens het Landelijk Aktie Komitee Scholieren is het niet houdbaar. Te weinig voorbereidingstijd. Ik hoop dat dit signaal niet wederom gaat leiden tot aanpassingen in het CE voor dit schooljaar, vanuit de wens dat we volgend schooljaar weer in het "oude normaal" zitten. Ik hoop dat dit signaal leidt tot een grondige bezinning op datzelfde CE. Niet om het af te schaffen, maar om het een andere invulling te geven. En als we dat doen, laten we ons dan ook meteen de validiteitsvraag stellen. Meten we met onze examens wat we willen meten? Waarmee we dan ook consensus moeten zien te bereiken over wat we eigenlijk wíllen meten. Welke kennis en vaardigheden zijn essentieel voor jonge mensen, voorwaardelijk om een diploma te behalen en moeten we dus toetsen in een landelijk examen?

En natuurlijk komen we dan uit bij basiskennis en -beheersing van Nederlands en Engels, en basale rekenvaardigheden, de kernvakken dus. En natuurlijk zijn vakkennis en -vaardigheden van profiel- en keuzevakken belangrijk. Maar er is méér.

De overheid benadrukt keer op keer het belang van goed burgerschapsonderwijs, zeker wanneer dit de oplossing lijkt te zijn voor maatschappelijke problemen, die altijd onder het vergrootglas komen liggen na de ons bekende -verschrikkelijke- incidenten.

Maar als de overheid burgerschapsvaardigheden écht zo belangrijk vindt, waarom maakt dit dan geen deel uit van een centraal examen?

Maar als de overheid burgerschapsvaardigheden écht zo belangrijk vindt, waarom maakt dit dan geen deel uit van een centraal examen? Voor alle leerlingen. En waarom doen we dat dan ook niet met kunstzinnige vaardigheden? Juist omdat we willen elke leerling graag willen verrijken met een breed palet aan ervaringen.

En als we dat doen, laten we dan alsjeblieft niet in de valkuil lopen van het vakgerichte denken: maatschappijleer een CE-vak, naast al die andere vakken met een CE, of misschien kunst ook. Nee, laten we juist nu de kans nemen om vakoverstijgend te denken. Om de verbinding te zoeken en ook te denken in algemene vaardigheden die in een betekenisvolle context aan de orde komen en die overduidelijk te maken hebben met volwassen worden.

Dan krijgt het examen zeker een andere vorm. Dan zullen burgerschapsvaardigheden, kunstzinnige vaardigheden en persoonlijke vaardigheden een wezenlijk onderdeel zijn van de vraag of je klaar bent voor een vervolgopleiding en liever nog van de vraag wat je allemaal te ontwikkelen hebt in die vervolgopleiding.

En dán zetten we als samenleving echt een stap verder op weg naar een “nieuw normaal” waar een centraal examen leerlingen helpt bij hun ontwikkelproces omdat het in beeld brengt waar de leerling staat na 15, 16, 17 of 18 jaar in het leven… als "fully educated person".

Marieke van den Hurk is rector van De Nieuwste School in Tilburg.