De bal is rond, het doel in zicht

2 september 2024

Als onderdeel van zijn studie aan de Educatieve Master Primair Onderwijs, schreef Luc van Pas een verhaal over een kwetsbare situatie die hij in zijn onderwijspraktijk meemaakte met de nogal aanwezige leerling Sjoerd, die regelmatig ten koste van andere kinderen ruimte inneemt, en hoe Luc daar als startende leerkracht mee om zou willen gaan.

Vechten? Niet fysiek, wel in mijn hoofd. Die worsteling beleef ik met leerling Sjoerd. Er is sprake van een veiligheidsprobleem in de hechte klas die deze groep 8 is. Dit in de zin van dat iedereen erg betrokken is in de klas met elkaar, maar er tegelijkertijd een sociale hiërarchie heerst waarbij een aantal kinderen ten opzichte van, en soms ten koste van, anderen hogerop de apenrots willen klimmen. Leerling Sjoerd is één van die kinderen die continu hoog op de apenrots wil zitten en dit regelmatig dat ten koste van anderen.

Hier kijk ik met lede ogen naar. Enerzijds doordat je ziet dat andere kinderen af en toe gekwetst worden, anderzijds doordat ik als leerkracht niet de invloed kan uitoefenen die ik graag zou willen uitoefenen. Ik merk dat mijn houding richting de leerling in de basis hetzelfde is als richting andere leerlingen aan het begin van de dag. Hier moet ik wel erg mijn best voor doen, aangezien mijn vooroordeel dat ik toch wel weer met hem in verbale confrontatie kom, meespeelt.

Ik probeer hem zodoende in gelijke mate te bekrachtigen gedurende de dag, zoals ik dat ook bij andere leerlingen doe. Wat hierbij meehelpt is dat Sjoerd een hardwerkende leerling is, die regelmatig vragen stelt en bijdrage levert aan de les. 

Het gevoel dat bij mij opkomt door het negatieve gedrag van de leerling is voornamelijk frustratie en machteloosheid. Dit negatieve gedrag uit zich in meerdere dingen. Dat kan heel klein zijn, bijvoorbeeld het met een been op een andere stoel gaan liggen, kauwgom eten na een pauze, het gebruik van straattaal of het doelbewust in interactie komen met leerlingen in de rij terwijl die leerlingen eigenlijk stil willen zijn. Of het is groter. Wat je hierbij merkt is dat de invloed van de jongen op de klas groot is en zorgt voor een bepaalde druk richting andere leerlingen in de klas.

Als je kijkt naar het ten koste van anderen willen klimmen op de sociale ladder heb ik een voorbeeld uit een les Begrijpend Lezen over vapen. We hadden een mooi gesprek of de kinderen in de klas wel eens van mensen hadden gehoord over wat ervaringen zijn met een vape. Totdat uit het niets Sjoerd een andere leerling voor de bus gooide en hem onterecht beschuldigde van het gebruiken van een vape. Gelukkig reageerde de andere leerling daar heel rustig op, maar het effect op de klas van deze opmerking was wel duidelijk: er werd naar de leerling gekeken en om hem gelachen. Met zijn opmerking won hij aanzien bij de rest van de klas.  

In deze situaties voel ik me het meest machteloos. De leerling kijkt langs me heen, kijkt weg, legt de schuld bij anderen of neutraliseert zijn eigen gedrag

Het aandacht trekken, al dan niet ten koste van anderen, brengt de noodzaak tot aanspreken van deze leerling met zich mee. In deze situaties voel ik me het meest machteloos. De leerling kijkt langs me heen, kijkt weg, legt de schuld bij anderen of neutraliseert zijn eigen gedrag. Dit is iets wat niet alleen bij mij voorkomt, maar ook bij andere leerkrachten. Op de één of andere manier stelt het ook gerust dat dit ook bij andere leerkrachten voorkomt. Dat klinkt misschien egoïstisch, maar de herkenning draagt bij aan de momenten waarin ik kan reflecteren op mijn handelen en inspiratie kan opdoen bij andere leerkrachten.  

Wat ik graag zou willen is dat Sjoerd zijn gedrag op een positievere manier zou gaan inzetten in de klas en beter omgaat met de autonomie die hem toekomt. Constructief gedrag tonen en een positieve leider zijn zou hem nog meer aanzien kunnen opleveren dan nu het geval is. Het gaat hierbij met name om het op een gelijkwaardige manier kunnen communiceren in de vorm van volwassenen in het licht van de transactionele analyse.

Ik wil hier komen door aan te gaan haken op een ander gedeelte van de leefwereld van het kind, namelijk het op hoog niveau voetballen bij zijn voetbalclub. We horen positieve signalen vanuit de voetbalclub over de houding van de jongen in deze situatie. Sjoerd moet zich ook in de klas onderdeel van een voetbalteam voelen: samen ben je sterker dan alleen.

De superioriteit in sport ten opzichte van anderen uit de klas moet niet de trigger zijn om zich superieur te vinden in de klas. Om in de klas een teamsfeer te creëren, met een mooie rol voor Sjoerd, zal ik als leerkracht me moeten verdiepen in die teamsfeer. Sjoerd wordt mijn team- en bondgenoot.

Een dag naar zijn voetbalclub gaan en een wedstrijd van Sjoerd bekijken zal hopelijk bijdragen aan een andere kijk van het kind op mij. Hierna zal ik met Sjoerd in gesprek gaan over de rol in het team en dat spiegelen aan de rol in de klas en hoe hij hier op een positief constructieve manier aan kan bijdragen. Parrallellen vinden tussen voetbal en school is dus volgens mij een weg in hoe je dit kan bereiken en hier dus ook als leerkracht op een positieve manier op inspringen wanneer Sjoerd gedrag vertoont om hoger op de sociale ladder te komen. Bovendien kan ik dan refereren naar de teamsituatie bij het aanspreken op gedrag. Ik wil het kind dus medeverantwoordelijk maken en laten inzien van hoe hij zijn rol in de klas kan inzetten.  

Luc van Pas is student aan de Educatieve Master Primair Onderwijs in Rotterdam en studeerde eerder af in de criminologie.